تهدیدات موسیقی نواحی در روزگار معاصر در گفت و گو با ساسان فاطمی

1395/2/18 ۰۷:۲۵

نفس جشنواره از این نظر که باعث تشویق موسیقیدانان محلی می‌شود مثبت است، اما واقعیت این است که موسیقیدانان محلی از چندین جهت مورد تهدیدند.

 ندا اخوان

 جشنواره موسیقی نواحی پس از دو سال وقفه بار دیگر نهمین فستیوال خود را برگزار می‌کند. به نظر شما، برگزاری چنین جشنواره‌هایی چقدر می‌تواند در حمایت از این هنرمندان مثبت عمل کند؟
به نظر من، نفس جشنواره از این نظر که باعث تشویق موسیقیدانان محلی می‌شود مثبت است، اما واقعیت این است که موسیقیدانان محلی از چندین جهت مورد تهدیدند. یکی اینکه امروزه با تغییر و تحولاتی که در جامعه و زندگی مردم صورت گرفته، دیگر کسی اشتیاقی ندارد که مثلاً پای داستانسرایی یک بخشی بنشیند. درواقع زمینه‏های اجتماعی‏ـ فرهنگی این نوع موسیقی‌ها از بین رفته است. در گذشته که رسانه‏های گروهی به این شکل وجود نداشت، اینکه این یا آن داستان از زبان یک موسیقیدان محلی به آن شیوایی نقل شود، جاذبه‏ای داشت، اما امروزه با وجود ماهواره‌ها و سریال‌های متعددشان با تولید انبوه «داستان» سر و کار داریم. حالا ببینید با توجه به اینکه حتی روی بام خانه‏های روستاها هم دیش ماهواره هست، یک داستانسرای محلی چطور می‏تواند مخاطب به دست آورد؟
 یعنی این مشکلات مانع آشنا شدن فضای شهری و نسل امروز با موسیقی نواحی شده است؟
مشکل اولیه خودِ فضای روستایی و محلی است. تهدید دوم اتفاقاً همین ورود فضای شهری به فضای روستایی است که توسط موسیقی مردم پسند صورت می‏گیرد. موسیقیدانان محلی هم مجبورند خودشان را با این فضا و با این نوع تقاضاهای شهری‏شده محلی‏ها تطبیق بدهند و مثلاً با سینتی سایزر در عروسی‏ها حاضر شوند و همین ترانه‏های روزِ رسانه‏ای را اجرا کنند. نهایتاً چندتا ملودی از همین نوع ملودی‏ها می‏سازند و یک شعر مثلاً بختیاری یا گیلکی روی آنها می‏گذارند و اجرایش می‏کنند. این دیگر موسیقی محلی نیست. حالا موسیقیدان محلی چه دفاعی دارد در مقابل این دو تهدید؟ بنابراین حمایت‌هایی در قالب برگزاری جشنواره‌ها ضرورت دارد و اگر ادامه یابد و پیش برود، کمکی به هنرمندان این عرصه خواهد بود. درواقع نفس جشنواره می‌تواند اعتباری به موزیسین‌های محلی بدهد تا آنان به این اطمینان برسند که موسیقی‏شان حداقل سالی یک بار به گوش مردم می‌رسد و شاید نسل‌های بعدی هم به آن علاقه‌مند شوند، اما در کل چندان امیدواری به دوام این موسیقی وجود ندارد.
 چرا امیدواری به تداوم این موسیقی وجود ندارد با توجه به اینکه اشاره داشتید که علاقه‌مندی نسل امروز خود حمایتی از این موسیقی است؟
برای اینکه اگر یک برنامه‏ریزی دقیق برای این موسیقی نشود، از بین خواهد رفت؛ یک برنامه‌ریزی دقیق و حساب شده که فقط متکی به جشنواره نباشد. مسأله بسیار مهم این است که موسیقی محلی مخاطب خود را در بستر فرهنگی اصلی خودش از دست داده یا در حال از دست دادن آن است. یعنی کسانی که در جشنواره‌ها شرکت می‌کنند، افراد شهری یا علاقه‌مند به موسیقی محلی هستند و در واقع از جنس کسانی نیستند که متعلق به بستر اجتماعی‏- فرهنگی خاص آن موسیقی باشند. الان انتشار یک آلبوم موسیقی محلی یا اجرای یک موسیقی فولک در دنیا لزوماً مخاطبان خودش را ندارد. بنابراین، می‌شود گفت مشکل اساسی موسیقی محلی این است که مخاطب اصلی و بومی خود را به مرور زمان از دست داده است.
 این اتفاق به چه علت است؟ یعنی براین نظر هستید که نسل امروزی که در روستا‌ها زندگی می‌کنند، دیگر به دنبال این نوع موسیقی‌ها نمی‌روند؟
بله. متأسفانه یا خوشبختانه ماهواره در تمام روستاها وارد شده است. کسانی که زمان خود را پای برنامه‌های ماهواره‌ای می‌گذرانند، دیگر به دنبال آواز یک شعرخوان مازندرانی یا یک بخشی خراسانی نخواهند رفت.
 آموزش موسیقی برای حفظ این موسیقی چه میزان تأثیرگذار است؟
در حال حاضر نظر مشخصی ندارم، اما تصور من این است که اگر مسئولان دولتی، خصوصاً وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که متولی این مسأله هستند، بخواهند موسیقی محلی را حفظ کنند، باید یک تیم پژوهشی هم در حوزه موسیقی و هم در حوزه مردم‌شناسی و جامعه‌شناسی تشکیل بدهند تا کار پژوهشی و برنامه‌ریزی بلندمدت برای رفع این مشکل صورت بگیرد. البته تأکیدی ندارم که این کار به نتیجه‌ای خواهد رسید، به این دلیل که کار دشواری است و پیدا کردن راهکاری که وارد حوزه فرهنگی این مناطق بشوید و مردم را جذب این موسیقی کنید، آسان نیست.
 به بخش پژوهشی اشاره کردید؛ با توجه به تجربه شما در این زمینه، خود شما شخصاً در تشویق دانشجویان‌تان به موسیقی نواحی یا تحقیق در زمینه پایان‌نامه‌ها چقدر تلاش کرده‌اید؟ آیا دانشجویان، استقبالی از این موسیقی داشته‌اند؟     
بله. اولویت ما تحقیق در موسیقی نواحی و محلی است به این دلیل که در موسیقی کلاسیک ایرانی و دستگاهی تحقیقات بسیاری صورت گرفته اما در زمینه موسیقی محلی تحقیق و پژوهش اندک است.
 تغییر و تحولاتی که از ابتدا در دفتر موسیقی صورت گرفته است، باعث شده این تحقیقات یا به جایی نرسد یا نیمه تمام باقی بماند!
خیر. از ابتدا اراده راسخی در این باره وجود نداشته است. زمانی می‌توانیم بگوییم تغییر و تحولات باعث شده به نتیجه‌ای نرسیم که پروژه‌ای از قبل وجود داشته و حالا مثلاً تغییرات در کادر اداری مانع پیشرفتش شده باشد. در صورتی که اصلاً چنین پروژه‏ بنیادی‏ای هیچ‏وقت وجود نداشته است. مسئولان موسیقی یا تنها در فکر کارهای روزمره فرهنگ و هنر هستند یا به دنبال موسیقی‌های پردرآمد!
 بعد از انقلاب این موسیقی چقدر تغییر و تحول پیدا کرد؟
بعد از انقلاب جشنواره‌های متعددی برگزار شد که همین امر کمک بسیاری به موسیقی نواحی بود. در واقع از زمانی که مانع موسیقی‌های دیگر شدند، موسیقی کلاسیک ایرانی یا همان موسیقی دستگاهی و درکنار آن موسیقی محلی رشد کرد. اما درست از زمانی که موسیقی مردم‏پسند آزاد شد، موسیقی‌های محلی و دستگاهی رفته‏رفته مورد تهدید قرار گرفتند. سدی شکسته شد و الان سیلاب دارد این موسیقی‏ها را نابود می‏کند.
 موسیقی‌های تلفیقی امروزه بخوبی در جامعه جا افتاده و تقریباً می‌توان گفت از موسیقی‌های محلی وام گرفته شده است؛ آیا این تلفیق به درستی صورت گرفته یا باعث تخریب این نوع موسیقی خواهد بود؟
در موسیقی و هنر درست و غلط وجود ندارد، زشت و زیبا وجود دارد. موسیقی تلفیقی مخاطبان و علاقه‌مندان خود را دارد و نمی‌خواهم در مورد این موسیقی‌ها قضاوت کنم. این موسیقی‌ها می‌توانند به صورت غیرمستقیم تأثیرگذار باشند. اما مسأله این است که اگر سرچشمه جوشان نباشد، گروه‌های به‏اصطلاح تلفیقی از کجا می‏خواهند منابع خودشان را تأمین کنند؟ چاره‏ای نخواهند داشت که یا خودشان را تکرار کنند یا از این کار بالاخره یک روز دست بکشند. نکته دیگر این است که گوش شنونده شهری که مخاطب عمده موسیقی است، به شنیدن این نوع تنظیمات موسیقی محلی عادت می‏کند و شکل اصلی آن دیگر نه برای مخاطبان بومی و نه غیربومی قابل شنیدن نخواهد بود.
 خانه موسیقی چقدر می‌تواند در این زمینه تأثیرگذار باشد؟
این خانه خیلی کارها می‏تواند بکند، اما رسالت خود را که رسیدگی به امور صنفی موسیقیدانان است، انجام نمی‌دهد.
 رسانه ملی چطور؟
هیچ نهاد دیگری به اندازه رسانه ملی نمی‌تواند در این کار مؤثر باشد و به این نوع موسیقی کمک کند؛ بخصوص تلویزیون، اما متأسفانه آنجا هم چنین اراده‏ای وجود ندارد.

منبع: ایران