کهنه یادداشت

خیام یا خیامی (غیاث الدین ابوالفتح یا ابوحفص عمربن ابراهیم الخیامی) که ظاهرا به واسطه چادر دوز بودن جد یا پدرش به خیامی شهرت یافته از ریاضییون به نام مسلمین در قرن پنجم و اوایل ششم بود. وی در نیشابور متولد شده و در همانجا وفات یافت. تاریخ تولدش معلوم نیست و هم چنین تاریخ وفاتش مشکوک است و 517 و 526 هر دو ماخذی دارد لکن شاید احتمال وفات او در حدود سنه 526 بیشتر قوت داشته باشد.

در میان ما کودکان، هر که زودتر به روزه گرفتن آغاز می‌کرد، سربلندتر و مغرورتر بود. یادم هست در مدرسه و در خانواده ما مسابقه داشتیم که کی بیشتر ماه را روزه گرفته و که زودتر برای سحری‌خوردن از خواب برخاسته و که دعاهای این ماه و مراسم این ماه را بیشتر رعایت کرده است. حتی غروری در میان ما کودکان سیزده و چهارده‌ساله بود که دیرتر از بزرگان افطار بکنیم و شب زودتر از آنها برای سحری خوردن برخیزیم!‌

در اوایل اسلام اموال و غنائم جنگی را مسلمانان به مسجد پیغمبر(ص)، در مدینه می بردند و هر قسم که پیغمبر(ص) مقتضی و مناسب می دانستند تقسیم می کردند. در زمان خلافت ابوبکر نیز به همین نحو عمل می شد و غنائم، طبق مقررات قانون شرع، تقسیم می گردید.

زبان مشترک یکی از خاستگاه‌های احساس‌کردن امری به‌نام وطن است. آیا می‌توان ادبیات مشترک شکل‌گرفته در یک زبان را وطن نامید؟ دکتر محمود افشار در مقالۀ خود، «قلمرو زبان فارسی»، با هم‌زبانی برادر تاجیکی و افغان به وطنی سفر می‌کند که فرمانروایان آن شاعران و نویسندگانند. به‌نظر دکتر افشار هر ملت آن اندازه که در شکل‌گیری یک ادبیات، مشارکت و افزوده داشته‌است، با همۀ افراد دیگری که در آن ادبیات سهیمند، هم‌وطن است، خواه در مرزهای سیاسی دیگری باشند.

نقش دهقانان در سده‌های نخستین دوران اسلامیدهقانان در سده‌های نخستین دوران اسلامی نقش سیاسی، اجتماعی- فرهنگی مهمّی در ایران داشته‌اند. فداکاری‌ها و از خودگذشتگی‌های آنان از سویی و تدابیر خردمندانه آنان، از سوی دیگر، موجب جلوگیری از خونریزی‌ها و تخریب‌های تازیان در بسیاری از نقاط ایران شد. وطن‌دوستی و علاقه‌مندی آنان به آداب و رسوم و زبان ایران بود که فرهنگ این سرزمین پایدار و مستقل ماند و زبان فارسی جای خود را به زبان عربی نسپرد و تعهّد آنان به حفظ روایات کتبی و شفاهی ایران باستان بود که ضامن دوام و بقای داستان‌های حماسی، تاریخی و عشقی ایران باستان شد.

آتش برای زندگی بشری و دفع سرما و رفع نیازمندی‌ها و تهیه خوراك فوق‌العاده ضروری و مورد نیاز و در ادوار باستانی، آتش بدین آسانی كه امروزه با كبریت و برق و سایر وسایل می‌توان آن را به وجود آورد، به دست نمی‌آمد، از این رو در نگاهداری و فروزنده بودن آن،‌ نهایت دقت و كوشش را ملحوظ می‌داشتند.

بویس آغازگران فلسفۀ یونانی را دانش‌آموختگان مکتب زرتشت می‌داند و در بخش نخست این نوشتار از فلاسفۀ میلتوس واقع بر مصب رود میندر در آسیای صغیر، کسانی چون: تالس ملطی (طالس)، انگسیمندر و انگسیمنس (انگسیمانوس ملطی) یاد کرد. اینک بخش دوم و پایان مطلب به نقل از «تاریخ کیش زرتشت» (انتشارات توس).

پروفسور رضا در پنجم دی سال جاری وارد صدوچهارمین سال از عمرش شد که بی‌اغراق می‌توان گفت حدود نُه دهه آن به علم و ادب سپری گردید. دانشوری که فارغ از جایگاه ممتاز علمی‌اش در سطوح جهانی، دلبستگی اصلی‌اش معنویت، فرهنگ ایرانی و ادبیات پربار فارسی است. انتشارات اطلاعات توفیق داشته که تا کنون چندین جلد از کتاب‌های استاد را در دسترس علاقه‌مندان بگذارد.

شاید نتوان کسی را یافت که چون از او درباره خاستگاه فلسفه بپرسند، جایی جز یونان باستان را نشان دهد؛ اما پروفسور بویس آغازگران فلسفۀ یونانی را دانش‌آموختگان مکتب زرتشت می‌داند، هرچند به مذاق غربیان خوش نیاید که دوست دارند تاریخ علوم را به هر شکلی که شده به یونان برسانند. این مطلب از کتاب «تاریخ کیش زرتشت» (انتشارات توس) برگرفته شده است.

با آنکه چهار سال از درگذشت مرحوم استاد باستانی پاریزی گذشته است، عنایات ایشان در حق روزنامه اطلاعات همچنان ادامه دارد؛ نمونه‌اش مقاله حاضر که آقای مهندس حمید باستانی در چند سطر کوتاه نوشته‌اند: برنامة روزانة من خواندن و غلط‌گیری کتاب‌های پدر است با کمک دردانه خانم. در حال غلط‌گیری کتاب «حصیرستان» بودیم و مقالة اصلی آن که در باب طبری است و تاریخ‌نویسی او و گرفتاری‌هایی که تاریخ‌نویسان هر دوره دارند