آل یاسین، خانه

آل‌یاسین، خانه \xāne-ye āl-e yāsīn\، بنایی تاریخی ساخته‌شده در دورۀ قاجار واقع در کاشان. خانۀ آل‌یاسین در اواسط قرن 13 ق/ 19 م ساخته شده، و متعلق به سید محمدتقی حسینی کاشانی (پشت‌مهدی) بوده است (رحیمی؛ گنج‌نامه، 1/ 12؛ شاطری، 114). این خانه بعدها به‌صورت موروثی در اختیار سید نظام‌الدین مجتهد کاشانی (آل‌یاسین)، نمایندۀ مردم کاشان در اولین دورۀ مجلس شورای ملی، قرار گرفت و ازجمله خانه‌هایی بود که در جریان شورش نایب حسین کاشی، حکم به غارت آن داده شد (مدنی، 101؛ آروین، 97؛ شاطری، همانجا).
خانۀ آل‌یاسین تا سال 1365 ش مسکونی بود تااینکه در 1370 ش، به شهرداری کاشان فروخته، و در سالهای 1375-1376 ش بازسازی شد و اکنون (1394 ش) ساختمان معاونت عمرانی شهرداری کاشان است (نیکوکار، بش‍ ؛ رحیمی).
این خانه از 3 جهت شمال، شرق و جنوب محدود به کوچه است و 3 ورودی دارد. شمال بنا نماسازی شده، و امروزه به‌عنوان ورودی اصلی مورد استفاده است. پس از در ورودی و هشتی، حوض‌خانه‌ای وجود دارد که شامل حوضی در میانه، دو تالار در شمال و غرب، و دو اتاق سه‌دریِ دوطبقه در دو جهت دیگر است. سقف گنبدی حوض‌خانه بادگیری با نورگیرهای مشبک در رأس، و تزیینات رسمی‌بندی دارد. حوض‌خانه توسط دالانی کوتاه به اندرونی و حیاط اصلی راه پیدا می‌کند. در نمای جبهۀ شمالی ساختمان، یک تالار پنج‌دری و دو کفش‌کن در دو سوی آن، نیز دو اتاق سه‌دری دوطبقه در طرفین دیده می‌شود. دیوارهای داخلی سه‌دریها با نقاشی تزیین شده‌اند و در پنجره‌های تالار شیشۀ رنگی به کار رفته است (رحیمی؛ امینیان، 261؛ گنج‌نامه، همانجا). نمای سفیدرنگ این قسمت از خانه با تزیینات گچ‌بری پوشانده شده است که به نظر می‌رسد مربوط به پس از مرمت بنا باشد (همانجا؛ رحیمی)؛ همچنین در دو سوی صفۀ این جبهه که در ارتفاع تقریباً یک‌متری از سطح حیاط قرار دارد، دو اتاق سه‌دری مشاهده می‌شود. جبهۀ غربی یک پنج‌دریِ دارای شاه‌نشین در میانۀ نما، دو ایوانچه در طرفین آن، و دو اتاق سه‌دری در دو سو را شامل می‌شود و فاقد تزیینات خاصی است ( گنج‌نامه، همانجا).
گویا در گذشته، در قسمت غربی خانه حمامی با در ورودی مستقل و مرتبط به کوچه، وجود داشته است (امینیان، همانجا). ساختار جبهۀ شرقی نیز، با اندکی تفاوت، مشابه جبهۀ غربی است؛ در این بخش از بنا ایوانی مرتفع دارای شاه‌نشین دیده می‌شود که در طرفین آن دو ایوانچه در پایین، و دو گوشواره در طبقۀ دوم وجود دارد. در دو سوی این جبهه نیز، همچون دو جبهۀ دیگر، دو اتاق سه‌دری قرار گرفته است. ایوان جبهۀ شرقی چشمگیرترین قسمت بنا، و دارای نقوش شمسه، ترنج، اسلیمی وتزیینات رسمی‌بندی با گچ بر روی سیم‌گِل است. در جبهۀ جنوبی بنا تنها یک دیوار طاق‌نماسازی‌شده وجود دارد (رحیمی؛ گنج‌نامه، امینیان، همانجاها). خانه 3 سرداب مجزا دارد که در جبهه‌های شمالی و شرقی ساخته شده‌اند و راه ورودی آنها از داخل حیاط است (آروین، 92-93؛ گنج‌نامه، همانجا). حیاط نیز شامل حوضی در میانه، و 4 باغچه در اطراف آن است (همان، 13، طرح سه‌بُعدی).

مآخذ

آروین، عباسعلی و محسن نیازی، «خانه‌های تاریخی کاشان، ویژگیهای اقلیم‌شنـاختی معماری بومی شهر کاشان»، کاشان‌شناخت، کاشـان، 1385 ش، شم‍ 3؛ امینیان آرانی، سیف‌الله، «خانه‌های قدیمی کاشان»، مجموعه‌مقالات کنگرۀ تاریخ معماری و شهرسازی ایران، تهران، 1375 ش، ج 3؛ رحیمی، بهناز، تحقیقات میدانی؛ شاطری، علی‌اصغر، آثار تاریخی کاشان، کاشان، 1393 ش؛ گنج‌نامه (خانه‌های کاشان)، به کوشش کامبیز حاجی‌قاسمی، تهران، 1375 ش؛ مدنی کاشانی، عبدالرسول، تاریخ اشرار کاشان، کاشان، 1370 ش؛ نیکوکار، امیرحسین، «خانۀ آل‌یاسین»، کِی آشیان (نک‍ : مل‍‌ )؛ نیز:

Keyashiyan, www.keyashiyan.com/ modules ... (acc. 1393/ 11/ 10).
بهناز رحیمی