اطلاعات

اطلاعات \ettelāʾāt\، روزنامه، مطبوعات و انتشارات. 

روزنامۀ اطلاعات

نخستین روزنامۀ عصر تهران که شمارۀ نخست آن در 19 تیر 1305، و به‌عنوان سخن‌گوی مرکز اطلاعات ایران انتشار یافت. این مرکز نخستین سازمان خبری فارسی بود که به‌همت 5 تن از روزنامه‌نگاران جوان ایرانی، در مرداد 1302 تأسیس شده بود و عباس مسعودی (1280-1353 ش) ریاست آن را بر عهده داشت. مجوز انتشار روزنامۀ اطلاعات نخست در 1304 ش به نام علی‌اکبر سلیمی، یکی از آن 5 تن، صادر شد، اما روزنامه‌ای با آن مجوز انتشار نیافت. سال بعد، مسعودی با کسب مجوز دیگری توانست نخستین شمارۀ اطلاعات را در دو صفحۀ 5 ستونی، در اندازۀ 5 / 37×26 سانتی‌متر، به قیمت 4 شاهی انتشار دهد. شمارۀ دوم یک ماه بعد، در 19 مرداد 1305، منتشر شد. از آن پس، اطلاعات روزانه، به‌استثنای ایام تعطیل، عصرها منتشر شده است. شمارگان روزنامه در پایان سال به 700 نسخه رسید. اطلاعات در دومین سال انتشار، از تیر 1306، در 4 صفحه انتشار یافت و برای نخستین‌بار در کشور با استفاده از چاپ گراوری در صفحۀ اول خود عکس چاپ کرد. 
اطلاعات در مهر ماه 1311، در هفتمین سال انتشار، چاپخانۀ کوچک، اما خاصِ خود را تأسیس کرد و روزنامۀ اطلاعات از اول اسفند 1312 در 6 صفحه انتشار یافت. استقبال از آن، سبب شد که با استفاده از امکانات دستگاه چاپ پرسرعت رتاتیو، که تازه وارد ایران شده بود، دامنۀ کار گسترش یابد. روزنامه در 8 صفحۀ 5 ستونی، در ابعاد 55× 48 سانتی‌متر، به قیمت 30 دینار و 7 شماره در هفته منتشر شد. 
اطلاعات در آخرین سال جنگ جهانی دوم (1945 م / 1324 ش)، در دورترین نقاط کشور خواننده داشت، اما کمبود کاغذ ناشی از جنگ، سبب شد که با صفحات کمتر و ابعاد کوچک‌تر و 6 بار در هفته منتشر شود. 
روزنامۀ اطلاعات پس ‌از کودتای 28 مرداد 1332، شمار صفحات خود را افزایش داد و نشریات تازه‌ای را در کنار روزنامه منتشر کرد. در تیر 1348، هم‌زمان با چهل و چهارمین سال انتشار اطلاعات، با تجهیز چاپخانه به دستگاههای جدید، امکان انتشار روزنامه در 24 صفحۀ 9 ستونی و در ابعاد 59×42 سانتی‌متر فراهم شد و انتشار آن تا 1357 ش با همین وضع ادامه یافت. 
مسعودی، مدیر اطلاعات، در خرداد 1314، به‌عنوان نمایندۀ تهران در مجلس شورای ملی انتخاب شد و با ورود رسمی او به صحنۀ سیاست، اطلاعات از آن پس به‌عنوان روزنامه‌ای نیمه‌رسمی شناخته شد. در حقیقت، آزادی نسبی‌ای که روزنامۀ اطلاعات در حکومت سختگیر رضا شاه از آن برخوردار بود، این ظن را ایجاد کرد که این روزنامه به دولت وابسته است؛ حتى برخی باور داشتند که اطلاعات و نشریۀ فرانسوی‌زبان وابسته به آن (ژورنال دُ تهران) در زمان جنگ، با دولت آلمان نازی همسویی داشته‌اند. اطلاعات از 1320 تا 1332 ش از رژیم پهلوی حمایت می‌کرد، و از این‌رو، با انتقاد شدید روزنامه‌های چپ‌گرا و راست‌گرا روبه‌رو بود. 
مدیریت اطلاعات پس‌ از مرگ عباس مسعودی، از 30 خرداد 1353 به پسرش، فرهاد مسعودی، واگذار شد. بحرانی‌ترین رویداد در تاریخ انتشار این روزنامه درج مقالۀ امضاشده با نام مستعار احمد رشیدی مطلق برضدّ امام خمینی، به‌دستور دربار، در دی ماه 1356 بود که از این رویداد با عنوان جرقۀ انقلاب یاد کرده‌اند. با این کار، بیشترین خشم انقلابیان بر ضد روزنامۀ اطلاعات برانگیخته شد. در جریان انقلاب 1357 ش که اعتصاب عمومی نشریات بر ضد حکومت آغاز شد، کارکنان اطلاعات هم دست از کار کشیدند. نخستین شمارۀ اطلاعات پس‌ از پایان اعتصابها، در 26 دی 1357 انتشار یافت. اطلاعات، خبرِ «شاه رفت» را با درشت‌ترین حروف ممکن چاپ کرد. در 15 شهریور 1358، تأسیسات اطلاعات به بنیاد مستضعفان واگذار شد و انتشار روزنامه از آن پس با مدیریت و ساختار دیگری همچنان ادامه دارد. 
اطلاعات در سالهای نخستین فعالیت، به‌سبب انتشار مرتب روزانه، مورد توجه اقشار مختلف جامعه بود و تا پیش‌ از شهریور 1320 و تشکیل احزاب مختلف که هرکدام نشریه‌ای برای خود داشتند، مهم‌ترین روزنامۀ آن سالها به شمار می‌رفت، به‌ویژه به‌سبب پوشش خبری منحصربه‌فردی که شمار بسیارِ نمایندگیهای آن در سراسر کشور موجب آن بود و آگهیهای آن خوانندگان بسیاری را جذب کرده بود (صدر هاشمی، 1 / 207- 208؛ الول ساتن، 65). 

مطبوعات و انتشارات اطلاعات

 مؤسسۀ اطلاعات افزون‌بر روزنامه، نشریه‌های ادواری دیگری نیز انتشار می‌داد و می‌دهد، ازجمله: ژورنال دُ تهران (Journal de Téhéran): روزنامه‌ای فرانسوی‌زبان که انتشار آن از 24 اسفند 1314 ش / 15 مارس 1936 م آغاز شد و تا انقلاب 1357 ش ادامه داشت؛ اطلاعات هفتگی: هفته‌نامه‌ای که از اول فروردین 1320 منتشر شد و انتشار آن ادامه دارد؛ اطلاعات ماهانه: ماهنامه‌ای فرهنگی، ادبی، علمی که انتشار آن از فروردین 1327 تا فروردین 1338 ادامه داشت و دو شمارۀ آخر آن با نام ماهنامۀ اطلاعات منتشر شد؛ اطلاعات هوایی: نسخۀ ویژه‌ای برای ایرانیان مقیم خارج که از 26 خرداد 1327 ش / 16 ژوئن 1948 م تا 30 سپتامبر 1951 م، دوزبانه (انگلیسی و فارسی) منتشر می‌شد؛ تهران جورنال (Tehran Journal ): روزنامه‌ای به زبان انگلیسی که از 31 اردیبهشت 1333 ش / 21 مۀ 1954 م انتشار یافت و پس‌ از انقلاب نام آن به تهران تایمز (Tehran Times) تغییر داده شد؛ اطلاعات بانوان: مجله‌ای ویژۀ زنان و دختران که از فروردین 1335 تا 29 فروردین 1358 انتشار می‌یافت. این مجله مدتی با نام راه زینب منتشر شد، اما در 1360 ش، پس‌ از 45 شماره، انتشار آن متوقف گردید؛ اطلاعات دختران و پسران: مجله‌ای برای کودکان و نوجوانان که انتشار آن از 28 اسفند 1335 آغاز شد و تا 1357 ش تداوم داشت، 8 بار تغییر نام داد و معروف‌ترین نام آن اطلاعات کودکان بود؛ اطلاعات جوانان: مجله‌ای ویژۀ جوانان، از 20 آذر 1337 منتشر شد و انتشار آن ادامه دارد (در 9 مرداد 1338 بـه جوانان امروز تغییر نـام داد)؛ الاخاء: مجله‌ای خبری ـ فرهنگی به زبان عربی که انتشار آن از 9 مهر 1339 ش / 1 اکتبر 1960 م آغاز شد و تا انقلاب ادامه داشت؛ دنیای ورزش: مجله‌ای ورزشی که از 14 شهریور 1349 تاکنون منتشر می‌شود؛ اطلاعات علمی: از 2 آبان 1346 به‌عنوان ضمیمۀ روزنامه انتشار یافت و از 15 آبان 1365 مجله‌ای مستقل شد و همچنان دایر است؛ اطلاعات سیاسی و اقتصادی: مجله‌ای حاوی اخبار و تحلیلهای سیاسی و اقتصادی که از فروردین 1365 به‌صورت ضمیمۀ روزنامۀ اطلاعات منتشر می‌شد و انتشار آن از 19 مهر 1365، با همین عنوان و به‌صورت نشریه‌ای مستقل، ادامه دارد؛ ادبستان: ماهنامه‌ای فرهنگی که از دی 1368 تا مرداد 1373 انتشار می‌یافت؛ اطلاعات بین‌المللی (Ettelāʾāt International ): روزنـامـه‌ای دوزبـانـه (انگلیـسی ـ فارسی) که از 26 اردیبهشت 1373 ش / 16 مۀ 1993 م در انگلستان و ایالات متحده منتشر می‌شود؛ سهند: هفته‌نامه‌ای سیاسی ـ اجتماعی به ترکی آذربایجانی است که انتشار آن از اسفند 1368 ادامه دارد. 
انتشارات اطلاعات، از 1363 ش به‌عنوان مؤسسۀ انتشار کتاب تشکیل شد. تاکنون شماری کتاب در زمینه‌های مختلف و نیز دوره‌های روزنامۀ اطلاعات را منتشر کرده است. این مؤسسه در سالهای نخستین در زمینه‌های موضوعی بسیاری فعالیت 
داشت. هم‌اکنون (1392 ش) چاپخانۀ مؤسسۀ اطلاعات (ایرانچاپ)، که به جدیدترین دستگاهها و فناوریهای چاپ مجهز شده است، از بزرگ‌ترین چاپخانه‌های کشور به شمار می‌آید. 

مآخذ

الول ساتن، ل. پ. و گوئل کهن، شهریور 20 و مطبوعات ایران، تهران، 1380 ش؛ صدر هاشمی، محمد، تاریخ جراید و مجلات ایران، اصفهان، 1363 ش. 

ایرانیکا ـ بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه