امروهه

اَمْروهه، شهری در شهرستان مرادآباد در استان اوتارپرادش هند. این شهر در °28 و ´54 عرض شمالی و °78 و ´28 طول شرقی (ندوی، 7)، كنار رود سوت‌نادی قرار دارد و از طریق راه آهن به مرادآباد و دهلی متصل است ( بریتانیكا، میكرو، I/ 330). امروهه در منطقه‌ای واقع است كه بجز مناطق كوهستانی شمالی آن، آب و هوایی استوایی دارد (همان، ماكرو، XIX/ 8). 
این شهر از اولین شهرهای هند است كه جزو حكومت اسلامی دهلی قرار گرفت (هیگ، 87-88). غیاث‌الدین بلبن (بلبان) طی عملیات نظامی در 652 ق/ 1254 م، یك مركز مهم نظامی در امروهه ایجاد كرد («منازعه ... »، 147). وی پس از جلوس بر سلطنت دهلی در 664 ق/ 1266 م، امروهه را مركزیت بخشید و شهرهای كنونی باریلی، مرادآباد، رامپور و بیجنور را تابع آن قرار داد (EI2, S, 73). بلبن راجپوتهای كاتهر را كه حكومت امروهه در دفع دست‌اندازیهایشان ناتوان بود، سركوب كرد (اكرام، 81). امروهه در موقعیت جدید به سرعت توسعه یافت و مراكز و ساختمانهای دولتی متعددی در آن بنا شد (EI2, S، همانجا). حكومت امروهه را از این پس صاحب منصبان بلندپایه بر عهده داشتند كه از آن جمله‌اند: خواجه تاج‌الدین مكرانی در زمان بلبن (برنی، 88)، ملك اردشیر نوادۀ سلطان معزالدین كیقباد در حكومت فیروزشاه (كرمانی، 9) و خضرخان، پسر بزرگ سلطان علاءالدین خلجی (EI2, S، همانجا). در حكومت فیروزشاه امروهه مركزیت خود را از دست داد، اما اهمیت فرهنگیش همچنان محفوظ ماند (همانجا). در 704 ق/ 1304 م، علی بیك از نوادگان چنگیزخان مغول، و خواجه تاش با سپاهیان سوار نظام خویش به هند حمله كردند و بر امروهه دست یافتند. علاءالدین خلجی، شاه هند، تغلق خان را به مقابله فرستاد. وی آنها را سركوب كرد و امروهه را بازپس گرفت (ابوالفضل، 3/ 162؛ «تاریخ ... »، I/ 205-206؛ مجومدار، 300). 
در سدۀ 8 ق، ابن بطوطه از امروهه دیدن كرد. وی این شهر را كوچك و زیبا وصف كرده، و نوشته است كه در فاصلۀ 3 روز از دهلی كنار رودخانه‌ای قرار دارد كه هنگام ریزش باران به سبب عبور از گیاهان مسموم، آب آن غیرقابل شرب می‌شود (ص 537). 
امروهه در اواخر سدۀ 19 م جزو ایالات شمال غرب هند، و جمعیت آن 900‘54 نفر بود (ركلو، 381). در 1991 م/ 1370 ش جمعیت این شهر به 893‘136 نفر بالغ شد («اطلس ... »، 306). امروهه در ایالت هندی زبان اوتارپرادش قرار دارد كه فقط 10٪ اهالی كه بیشتر مسلمان هستند، به اردو سخن می‌گویند. در این منطقه، 15٪ ساكنان مسلمان هستند ( بریتانیكا، ماكرو، همانجا). این منطقه از لحاظ منابع معدنی فقیر است و 75٪ اهالی به كشاورزی اشتغال دارند (همانجا). امروهه مركز بزرگ فروش محصولات كشاورزی است. نساجی و سفالگری و تولید شكر در این شهر رواج دارد (همان، میكرو، I/ 330). 
از سدۀ 7 ق/ 13 م كه امروهه اهمیت یافت، یك دژ و شماری مساجد و مدارس و خانقاههایی در آن ساخته شد كه از آن میان فقط مسجد بنا شده در عهد معزالدین كیقباد در 686 ق/ 1287 م هنوز پا برجاست (EI2, S، همانجا). امروهه قرنها از مراكز اسلامی مهم هند بود ( آمریكانا، I/ 591). هجرت مشایخ قریش از اولاد امام علی النقی (ع)، اسلام و مذهب شیعه را در امروهه رواج بیشتر داد ( اردو ... ، 3/ 242). سفر ایرانیان به هند به ویژه در سده‌های 16 و 17 م، مركزیت شیعۀ امروهه را وسعت بخشید (تیتوس، 91). اولین مسجد شیعیان امروهه توسط مولانا سید محمد عبادت (د 1225 ق/ 1816 م) ساخته شد و همو نماز جمعه و اعیاد مذهبی را در این شهر برقرار كرد (رضوی، II/ 154). مسجد جامع امروهه كه در سدۀ 7 ق بر ویرانۀ یك معبد هندو بنا شد، به بركت پیر صدرالدین كه از اولیاء الله و مؤذن آن مسجد بود، زیارتگاه مسلمانان و هندوان گردید ( اردو، همانجا). پس از تقسیم هند، بسیاری از مسلمانان امروهه به پاكستان رفتند ( آمریكانا، همانجا). 
دانشمندان و علمای بسیاری از امروهه برخاسته‌اند و یا به آنجا منسوبند، از آن جمله است: شرف‌الدین شاه ولایت (د 700ق) ( اردو، همانجا)، شیخ بن امروهه (د 987 ق)، میر سید محمد میر عدل امروهی (د 986ق)، مولانا الهداد امروهه (د 990ق) (بدائونی، 39-40، 75-76، 157)، مولانا سید محمد سیادت، سیدالعلما مولانا سید حسین و پسران او، و شیخ محمد اعجاز حسن (رضوی، 154, 163). 
برخی دانشكده‌های وابسته به دانشگاه آگره در امروهه ایجاد شده است ( بریتانیكا، میكرو، I/ 330). 

مآخذ

ابن‌بطوطه، محمد، رحلة، بیروت، 1407 ق/ 1987 م؛ ابوالفضل علامی، آیین اكبری، لكهنو، 1893 م؛ اردو، دائرۀ معارف اسلامیه، لاهور، 1388 ق/ 1968 م؛ بدائونی، عبدالقادر، منتخب التواریخ، كلكته، 1869 م؛ برنی، ضیاءالدین، تاریخ فیروزشاهی، ترجمۀ سید معین‌الحق، لاهور، 1991 م؛ كرمانی، علی، مآثر محمود شاهی، دهلی، 1968 م؛ ندوی، معین‌الدین، معجم الامكنه، حیدرآباد دكن، 1353ق؛ نیز: 

Americana; Britannica, 1978; Britannica Atlas 1992; EI2 , S; Haig, W., «Recovery of the Punjab», The Cambridge History of India, New Delhi, 1987, vol. III; History of the Rise of the Mahomedan Power in India, New Delhi, 1981; Ikram, S. M., History of Muslim Civilisation in India and Pakistan, Lahore, 1982; Majumdar, R. C., An Advanced History of India, New York, 1958; Reclus, É., Nouvelle géographie universelle, Paris, 1885; Rizvi, A. A., A Socio-Intellectual History of the Isnā’Asharī Shī’īs in India, Canberra, 1986; The Struggle for Empire, ed. R. C. Majumdar, Bombay, 1979; Titus, M. T., Indian Islam, New Delhi, 1979. 
پرویز امین