تادلی، علی

تادَلی، علی بن موسی بن عبدالله (د 816ق / 1413م)، مشهور به ابن هیدور، ریاضی‌دان و منجم مراکشی. از زندگی وی آگاهی چندانی در دست نیست، جز آنکه اهل فاس و منسوب به تادله بود و در نیمۀ دوم سدۀ 8 و اوایل سدۀ 9ق می‌زیست (رنو، 179). گویند: وی خط را نیکو می‌نوشت و در هنرهای دیگر نیز دست داشت (ابن قاضی، 3 / 249؛ بابا تنبکتی، 1-2 / 333). از آثار او می‌توان به این کتابها اشاره کرد: 
1. التمحیص فی شرح التلخیص، یکی از شرحهای متعددی است که بر تلخیص اعمال الحساب ابن بنای مراکشی نوشته شده است. رشدی راشد فصل چهارم این کتاب را که به اعداد متحاب می‌پردازد، در مجلة تاریخ العلوم العربیة به چاپ رسانده است (داک، 2 / 502؛ رنو، همانجا؛ راشد، 6، 14؛ قربانی، 19، 318؛ GAL, S, II / 331). 
2. تحفة الطلاب و امنیة الحساب فی‌شرح ما اشکل من رفع الحجاب. این اثر شرحی است بر رفع الحجاب عن وجوه علم‌الحساب ابن بنا که این کتاب نیز به نوبۀ خود شرحی است بر تلخیص خود ابن بنا (داک، همانجا؛ لوی دلاویدا، 217). شاید عبارتی که ابن قاضی (2 / 475) دربارۀ این کتاب آورده، موجب شده است برخی (مثلاً نک‍ : زرکلی، 4 / 307) نام دیگر این اثر را تقیید على رفع الحجاب بدانند. 
3. اصول علم الحساب، که نسخه‌ای از آن در تونس موجود است (EI2, IV / 726). 
4. الاعتبارات النظریة فی الاحکام النجومیة، در ستاره‌شناسی. نسخه‌هایی از آن در کتابخانه‌های اسکوریال و رباط نگهداری می‌شود (اولمان، 344؛ GAL, S, II / 364-365). 

 مآخذ

ابن قاضی، احمد، درةالحجال، به کوشش محمد احمدی ابونور، قاهره / تونس، 1391ق / 1971م؛ بابا تنبکتی، احمد، نیل الابتهاج، طرابلس، 1409ق / 1989م؛ داک؛ راشد، رشدی، «نصوص لتاریخ الاعداد المتحابة و حساب التوافقات»، مجلة تاریخ العلوم العربیة، دمشق، 1982م؛ زرکلی، اعلام؛ قربانی، ابوالقاسم، زندگی‌نامۀ ریاضی‌دانان دورۀ اسلامی، تهران، 1365ش؛ نیز: 

EI²; GAL, S; Levi Della Vida, G., Elenco dei manoscritti arabi islamici della Biblioteca Vaticana, Vatican , 1935; Renaud, H. P. J., »Additions et corrections à Suter, Die mathematiker und Astronomen der Araber«, Isis, Brouges, 1932, vol. XVIII; Ullmann, M., Die Natur-und Geheimwissenschaften im Islam, Leiden, 1972 2. 
فریبا پات