اشراق مراغه ای

اشراق مراغه‌ای \ešrāq-e marāqeʾī\، میر عبدالفتاح موسوی مراغی، از شاعران و عارفان نیمۀ دوم سدۀ 12 ق / 18 م. 
در آغاز، به تصوف تمایل داشت. سپس در جست‌وجوی پیر و مراد خویش به مشهد رفت و چندی را در توس در خدمت میر محمدتقی مشهدی، مشهور به شاهی (د 1150- 1737 م)، از معاصران شاه سلطان حسین صفوی (سل‍ 1105-1135 ق / 1694-1723 م) گذراند (سلطان‌القرائی، 6؛ تربیت، 41). پس‌از آن، به مراغه بازگشت و شیخ‌الاسلام آن شهر شد. او سرانجام در 1175 ق / 1761 م، در این شهر درگذشت؛ آرامگاهش در جنوب مراغه، در سر راه هشترود واقع است و به «قبر میر» شهرت دارد. این مزار تا چندی مزار مردم مراغه بود (سلطان‌القرائی، همانجا). او به فارسی و ترکی شعر می‌سرود؛ در فارسی، اشراق (آقابزرگ، 9(1) / 77)، و در ترکی، فتاح (همو، 9(3) / 807) تخلص می‌کرد (سلطان‌القرائی، 7؛ تربیت، همانجا). از او ساقی‌نامه‌ای در 233 بیت و یک مثنوی به نام ریاض الفتوح در 401 بیت بر جای مانده (برای آگاهی بیشتر، نک‍ : بیگ‌باباپور، 7- 8) که هر دو نخستین بار در یک مجلد، در تبریز (تاریخ مقدمه: 1338 ش) منتشر شده است. این دو اثر در 1384 ش نیز با افزوده‌شدن غزلیات شاعر و با بهره‌جستن از دو نسخۀ خطی دیگر (یکی به تاریخ 1323 ق / 1905 م، دیگری بی‌تا) در تهران و با عنوان دیوان اشعار چاپ شده است (نک‍ : همو، 14- 15)؛ آقابزرگ (11 / 333) از نسخه‌ای دیگر از ریاض الفتوح (به تاریخ 1312 ق / 1894 م) نیز خبر داده است. همچنین، اثری به نام قیامت‌نامه به ترکی از او بر جای مانده (همانجا) و رساله‌ای به نام مجالس الاحباب یا مهمانیه نیز بدو منسوب است (افشار، 131-172؛ نیز قس: بیگ‌باباپور، 4-5). 
اشراق مراغه‌ای را نباید با میر عبدالفتاح مراغی (د 1250 / 1834 م)، فرزند سید علی مراغی و مؤلف عناوین الاصول و قوانین الفصول اشتباه گرفت (سلطان‌القرائی، 9). افزون‌بر اشراق مراغـه‌ای، شاعران دیگری با تخلص اشراق به پارسی شعر سروده‌اند که اینها هستند: میرزا محمد اشراق بروجردی، میرزا عبدالرزاق اشراق اصفهانی، عبدالکریم اشراق بیرجندی (د 1229 ق / 1814 م)، ابوالقاسم کشمیری‌زاده، اشراق شیرازی، شیخ یحیى انصاری، اشراق دارابی (ز 1306 ش) و میر محمدباقر حسینی اصفهانی، مشهور به میرداماد (د 1041 ق / 1631 م) (مدرس، 1 / 128؛ خیامپور، 1 / 64-65). 

مآخذ

 افشار، ایرج، «مجالس الاحباب (مهمانیه)»، آینۀ میراث، تهران، 1383 ش، دورۀ جدید، س 2، شم‍ 1؛ آقابزرگ، الذریعة؛ بیگ‌باباپور، یوسف، مقدمه بر دیوان اشراق مراغه‌ای، به ‌کوشش همو، تهران، 1384 ش؛ تربیت، محمدعلی، دانشمندان آذربایجان، تهران، 1314 ش؛ خیامپور، عبدالرسول، فرهنگ سخنوران، تهران، 1362 ش؛ سلطان‌القرائـی، جعفر، «میـر عبدالفتـاح (اشراق)»، ساقـی‌نامـه و مثنوی ریاض الفتوح اشراق مراغه‌ای، به‌ کوشش ودود سیدیونسی، تبریز، اختر شمال؛ مدرس، محمدعلی، ریحانة الادب، تهران، 1369 ش.

پیام شمس‌الدینی