اشترینان

اُشْتُرینان، بخش و شهری واقع در شهرستان بروجرد از استان لرستان.
بخش اشترینان: اشترینان یكی از بخشهای دوگانۀ شهرستان بروجرد است و در شمال آن قرار دارد. این بخش كه دارای 3 دهستان به نامهای اشترینان، برده‌سره و گودرزی است، 104 آبادی دارد كه از این میان 31 آبادی خالی از سكنه است ( آمارنامه، 1372 ش، 15، 20). بخش اشترینان از شرق و جنوب به بخش مركزی، و از غرب و جنوب غربی به شهرستان خرم‌آباد، و از شمال به شهرستان ملایر از استان همدان محدود است (همان، 10).
این بخش در یكی از دشتهای پیشكوهی زاگرس قرار گرفته است (نقشۀ عملیات) و به علت همجواری با كوههای كرّو و یزدگرد دارای آب و هوای ویژۀ مناطق كوهستانی با زمستانهای سرد و تابستانهای معتدل و خشك است. میانگین بارش سالانۀ آن 350 میلی‌متر گزارش شده است (جغرافیا ... ، 2 / 1097).
جمعیت این بخش 516‘41 نفر (442‘7 خانوار) است كه 359‘5 نفر (164‘1 خانوار) در مناطق شهری (اشترینان) و 157‘36 نفر (278‘6 خانوار) در روستاها سكنى دارند ( آمارنامه، 1372 ش، 78). فعالیت اقتصادی ساكنان این بخش بیشتر زراعت، كارگری ساده و دامداری است، ولی در كنار كارهای اصلی به قالی‌بافی نیز می‌پردازند ( فرهنگ اقتصادی ... ، «2 / 29»، «5 / 29»؛ فرهنگ جغرافیایی ... ، 6 / 16).
كشت گندم و جو، حبوبات، نباتات علوفه‌ای، سیب‌زمینی و پیاز در این ناحیه رایج است، نیز انگور، سیب و محصولات جالیزی و گوجه فرنگی در این بخش به عمل می‌آید ( فرهنگ اقتصادی، «2 / 29»، «3 / 29»). آب مورد نیاز كشاورزی این ناحیه از قنات،چشمه،رودخانه و چاههای عمیق و نیمه عمیق تأمین می‌شود (همان، «4 / 29»). درگذشته، آب مورد نیاز بخش از 4 رشته قنات به نامهای سراب مردانه، سراب زنانه، قنات بچگانه و قنات كبیریه تأمین می‌شده است ( فرهنگ جغرافیایی، همانجا). پرورش گاو، گوسفند و بز از دیگر فعالیتهای اقتصادی ساكنان بخش شمرده می‌شود ( فرهنگ اقتصادی، «4 / 29»، «5 / 29»)؛ چنانكه 005‘ 73 گوسفند و بره، 280‘12بز و بزغاله و 823‘6 رأس گاو و گوساله در این ناحیه نگهداری می‌شود ( فرهنگ روستایی، 174). پرورش طیور و نیز زنبورداری در این بخش رواج دارد ( فرهنگ اقتصادی، همانجا).
در میان جمعیت فعال بخش اشترینان 5 / 91٪ آن شاغل، و بقیه بیكارند ( آمارنامه، 1372 ش، 61). 3 / 65٪ از افراد 6 ساله به بالا باسواد، و بقیه بی‌سوادند (همان، 78).
مؤسسات آموزشی و فرهنگی بخش اشترینان در 1365 ش، 60 دبستان، 12 مدرسۀ راهنمایی و 4 كتابخانۀ عمومی گزارش شده است ( فرهنگ روستایی، 198). همچنین امكانات بهداشتی و درمانی آن شامل مركز بهداشتی و درمانی در 10 آبادی، خانۀ بهداشت در 9 آبادی و داروخانه در 3 آبادی بوده است (همان، 222). این بخش دارای 55 مسجد، 15 حسینیه و 17 امامزاده است (همان، 270). ساكنان اشترینان شیعه هستند و به گویش لری سخن می‌گویند ( فرهنگ جغرافیایی، همانجا). بقایایی از طایفۀ روزبهانی، از طوایف لر كوچك، در این ناحیه زندگی می‌كنند (امان اللٰهی، 133).
شهر اشترینان: این شهر مركز بخش اشترینان است و در 18 كیلومتری شمال غرب شهر بروجرد و در مسیر ارتباطی بروجرد به ملایر (نقشۀ عملیات) و در °48 و ´40 طول شرقی و °34 و ´1 عرض شمالی واقع است. ارتفاع آن از سطح دریا 820‘1 متر است (مفخم، 28؛ پاپلی، 60). اشترینان در آغاز سدۀ حاضر مركز سیلاخور علیا بوده است (كیهان، 2 / 443-444؛ كریمی، 78).
جمعیت اشترینان در فاصلۀ سرشماری سالهای 1335 تا 1355 ش كاستی داشت، ولی آمار سال 1365 ش افزایش نشان می‌دهد. در نخستین دورۀ سرشماری رسمی (1335 ش) جمعیت آن 021‘4 نفر و در آخرین دوره (1365 ش) 859‘4 نفر گزارش شده است ( گزارش ... ، 1؛ آمارنامه، 1369 ش، 20؛ سرشماری ... ، 18). برپایۀ سرشماری سال 1372 ش جمعیت اشترینان 359‘5 نفر (164‘1 خانوار) بوده است ( آمارنامه، 1372 ش، همانجا). نسبت جنسی در این شهر 105 نفر مرد در برابر 100 نفر زن گزارش شده است (سرشماری، همانجا). 1 / 73٪ افراد 6 ساله به بالا در این شهر باسواد و بقیه بی‌سوادند ( آمارنامه، همانجا). از میان اهالی فعال شهر 9 / 82٪ شاغلند (همان، 61) كه در رشته‌های كشاورزی، دامپروری، ساختمان، صنعت و ... فعالیت دارند (سرشماری، همانجا).
هم‌اكنون، از خانوارهای ساكن در شهر 8 / 98٪ از برق، 7 / 96٪ از آب لوله‌كشی استفاده می‌كنند. خطوط تلفن نیز در این شهر دایر است. آب آشامیدنی 9 / 98٪ از خانوارهای این شهر از مخزن عمومی تأمین می‌شود. 8 / 65٪ خانوارها برای سوخت و گرما از نفت سفید استفاده می‌كنند (همان، 19).

مآخذ

آمارنامۀ استان لرستان (1369 ش)، مركز آمار ایران، تهران، 1369 ش؛ آمارنامۀ استان لرستان (1372 ش)، مركز آمار ایران، تهران، 1373 ش؛ امان اللٰهی بهاروند، سكندر، قوم لر، تهران، 1360 ش؛ پاپلی یزدی، محمدحسین، فرهنگ آبادیها و مكانهای مذهبی كشور، مشهد، 1367 ش؛ جغرافیای كامل ایران، وزارت آموزش و پرورش، تهران، 1366 ش؛ سرشماری عمومی نفوس و مسكن (1365 ش)، نتایج تفصیلی، شهرستان بروجرد، مركز آمار ایران، تهران، 1367 ش؛ فرهنگ اقتصادی دهات و مزارع، شهرستان بروجرد، جهاد سازندگی، تهران، 1360 ش؛ فرهنگ جغرافیایی ایران، دایرۀ جغرافیایی ستاد ارتش، تهران، 1330 ش؛ فرهنگ روستایی (1365 ش)، كل كشور، مركز آمار ایران، تهران، 1369 ش؛ كریمی، بهمن، جغرافیای مفصل تاریخی غرب ایران، تهران، 1316 ش؛ كیهان، مسعود، جغرافیای مفصل ایران، تهران، 1311 ش؛ گزارش مشروح حوزۀ سرشماری بروجرد، وزارت كشور، تهران، 1338 ش؛ مفخم پایان، لطف‌الله، فرهنگ آبادیهای ایران، تهران، 1339 ش؛ نقشۀ عملیات مشترك زمینی، همدان و خرم‌آباد، سازمان جغرافیایی كشور، تهران، گ 5- 39، 1368 ش، گ 9- 39، 1371 ش.                                                                                

                                                                                                              مژگان نظامی