جنبش ملى شدن صنعت نفت ایران از مقاطع حساس و از سرفصل هاى تأمل انگیز تاریخ معاصر ما است که تقابل جریان مقاومت مردم ایران با استعمار انگلیس بوده و عیان کننده وطن پرست بودن و وطن فروشی رجال سیاسی این سرزمین که کارنامه سفید یا سیاهی را از خود بر جای گذاشتند.
.jpg)
محمد گرشاسبی: جنبش ملى شدن صنعت نفت ایران از مقاطع حساس و از سرفصل هاى تأمل انگیز تاریخ معاصر ما است که تقابل جریان مقاومت مردم ایران با استعمار انگلیس بوده و عیان کننده وطن پرست بودن و وطن فروشی رجال سیاسی این سرزمین که کارنامه سفید یا سیاهی را از خود بر جای گذاشتند. جریان نفت در ایران امروز فراز‌ها و فرود‌ها، کام‌ها و ناکامى‌های زیادی داشته که تا به امروز نیز تداوم داشته و به گواه اسناد تاریخ، اگر نبود پیکار بى وقفه دکتر محمد مصدق، مشخص نبود دور باطل امتیاز گرفتن‌های 60 ساله بریتانیا تا چه زمانی باید تداوم می‌یافت. آنچه در پی می‌آید روایت گاه شماری سرگذشت نفت است و عملکرد رجالی که له یا علیه مردم و سرزمین ایران بودند.
سال 1280 ه.ش: امضای قرارداد دارسی بین ویلیام ناکس دارسی تاجر بریتانیایی و مظفرالدین شاه برای امتیاز اکتشاف و استخراج نفت در ایران به مدت 60 سال در مساحتی بزرگتر از مساحت سرزمین فرانسه.
5 خرداد 1287: شرکت نفت دارسی پس از هفت سال جست‌و‌جو سرانجام در مسجد سلیمان، نفت پیدا کرد.
پاییز 1287: تأسیس شرکت نفت ایران و انگلیس (Anglo-Persian Oil Company) با سرمایه دو میلیون لیره؛ تمام نفت ایران از آن انگلیس شد.
اول دی 1299: سیدنی آرمیتاژ که مستشار مالیه ایران بود، در اختلاف بین دولت ایران و شرکت نفت انگلیس، یک میلیون لیره اضافی برای انگلیس در نظر گرفت.
فروردین 1310: درآمد حاصل از فروش نفت برای دولت ایران یک میلیون و 288 هزار لیره عنوان گردید که همه آن به دولت پرداخت شد.
فروردین 1311 : درآمد حاصل از فروش نفت برای دولت ایران در سال 1310 یک میلیون و 200 هزار لیره بود.
سال 1311 : شرکت نفت ایران و انگلیس به دولت ایران اطلاع داد حق السهم دولت بابت عایدات نفت در سال قبل فقط 307 هزار لیره بوده است.
6 آذر 1311 : رضا شاه از تصمیم دولت انگلیس عصبانی شد و قرارداد دارسی را در بخاری انداخت.
7 آذر 1311 : قرارداد دارسی در جلسه هیأت وزیران لغو شد.
8 آذر 1311 : دولت انگلیس از دولت ایران به جامعه ملل شکایت کرد و اقدام دولت ایران را مصادره نامشروع و تخلف از موازین حقوق بین‌الملل خواند.
سال1311 : دکتر بنش وزیر خارجه چکسلواکی که رئیس شورای جامعه ملل (شورای امنیت) بود از انگلیس خواست که بهتر است با دولت ایران مذاکره کند.
اردیبهشت 1312: ملاقات رضا شاه با سرجان کدمن رئیس شرکت نفت ایران و انگلیس و نیز رجینالد هوار سفیر بریتانیا در ایران درباره کاهش ناحیه امتیاز به یک پنجم، یعنی منطقه خوزستان و کرمانشاه و تمدید برداشت نفت برای انگلیس تا 60 سال دیگر.
24 اردیبهشت 1312 : رضا شاه قرارداد دارسی را به مجلس برد و با 105 رأی موافق از 113 نماینده به تصویب رسید که به قرارداد 1933 مشهور شد.
7 خرداد 1312 : امضای قرارداد نفتی 1933 بین تقی زاده وزیر دارایی دولت ایران و سر جان کدمن نماینده شرکت نفت ایران و انگلیس.
سال1312 : تصویب قرارداد 1933 در مجلس شورای ملی. به موجب این قرارداد به مدت 60 سال شرکت نفت ایران و انگلیس همچنان به اکتشاف و استخراج و فروش منابع نفتی ایران، بدون هیچ الزامی به ارائه صورت عملکرد به دولت ایران، ادامه می‌‌داد.
سال1317 : رضا شاه همه سهام بختیاری‌ها از نفت را تحت فشار انگلیس و با قیمت ارزان خرید.
شهریور 1320 : کارگران نفت جنوب بلافاصله با اشغال جنوب ایران توسط نیروی دریایی انگلیس، سندیکای کارگران نفت خوزستان تشکیل دادند.
سال1323 : مطرح شدن مسأله نفت شمال و درخواست امتیاز آن از جانب شوروی به تحریک حزب توده.
تیر 1325 : اعتصاب عمومی کارگران شرکت نفت.
23 تیر 1325 : با همکاری شرکت نفت ایران و انگلیس، پلیس و فرمانداری نظامی دست به کشتار عظیم کارگران شرکت نفت زدند و 83 نفر را کشتند.
سال1325 : ادامه مبارزه کارگران شرکت نفت در ایران به تصویب قانون کار در ایران انجامید.
سال1326 :مذاکرات بین نویل گس از مقامات شرکت نفت ایران و انگلیس، با عباسقلی گلشائیان وزیر دارایی دولت محمد ساعد مراغه ای. در این قرارداد انگلیس ناچار شد مطالبات کارگران را در نظر بگیرد تا منافعش در خطر نیفتد.
سال1327 : امضای قرارداد نفتی الحاقی گس - گلشائیان که به موجب آن حق امتیاز ایران از نفت جنوب افزایش یافت.
سال1327 : مخالفت مجلس شورای ملی با لایحه الحاقی نفت (گس - گلشائیان).
سال1328 : تلاش حاجعلی رزم آرا برای مداخله در انتخابات مجلس و روی کار آمدن نمایندگانی که قرارداد نفتی را تصویب کنند.
5 تیر 1329 : رزم آرا نخست‌وزیر شد و تلاش کرد قرارداد الحاقی نفت را تصویب کند.
5 دی 1329: با وجود حمایت انگلیس و شوروی از رزم آرا و نیز داشتن اکثریت کرسی‌های پارلمان، مخالفت شدید فراکسیون هشت نفری جبهه ملی به رهبری دکتر محمد مصدق موجب شد لایحه در مجلس رأی نیاورده و رزم‌آرا لایحه را پس بگیرد.
16 اسفند 1329: ترور رزم آرا در مسجد شاه.
17 اسفند 1329: قانون ملی شدن صنعت نفت به پیشنهاد همه اعضای کمیسیون مخصوص نفت در مجلس شورای ملی رسید.
24 اسفند 1329: قانون ملی شدن صنعت نفت در مجلس شورای ملی تصویب شد: «به نام سعادت ملت ایران و به منظور کمک به تأمین صلح جهانی، امضا کنندگان ذیل پیشنهاد می‌کنیم که صنعت نفت ایران در تمام مناطق کشور بدون استثنا ملی اعلام شود یعنی تمام عملیات اکتشاف، استخراج و بهره برداری در دست دولت قرارگیرد.»
24 اسفند 1329 : ابطال قرارداد نفتی 1933.
29 اسفند 1329 : با تصویب قانون ملی شدن صنعت نفت در مجلس سنا؛ نفت ایران ملی شد.
اول فروردین 1330 : شرکت نفت ایران و انگلیس از پرداخت 30 درصد فوق‌العاده حقوق کارگران بندر معشور، آغاجاری، لالی و نفت سفید خودداری کرد.
سال1330: اعتصاب گسترده کارگران شرکت نفت و اعلام حکومت نظامی در خوزستان.
8 فروردین1330 : ورود ناوهای جنگی فلامینگو و ایلوگوس انگلیس به خلیج‌فارس. حمایت همه کارگران شرکت نفت از دکتر مصدق.
25 فروردین 1330 : با تهدید نظامی انگلیس و ورود دو ناو جنگی دیگر به نزدیکی بندر آبادان؛ آغاز شکاف در صف نیروهای جنبش ملی صنعت نفت.
27 فروردین 1330: آیت‌الله کاشانی از کارگران خواست به سر کار بازگردند، انگلیسی‌ها بزودی ایران را ترک می‌کنند و دولت همه خسارت های وارده را می‌پردازد.
12 اردیبهشت 1330: اکثر 37 هزار و 500 نفر کارگران شرکت نفت در ایران به سر کار خود بازگشتند.
28 مرداد 1332 : قرارداد کنسرسیوم جایگزین قرارداد نفتی 1933 شد.
منبع: روزنامه ایران