رُنه گْروسه / رضا دستجردی

رُنه گروسه۱ ـ از مورخان، ایران‌شناسان و خاورشناسان بزرگ فرانسه در قرون نوزدهم و بیستم، عضو فرهنگستان فرانسه و صاحب آثاری در تاریخ، هنر، فلسفه و کیشهای ملل آسیایی ـ در پنجم سپتامبر سال ۱۸۸۵ جنوب فرانسه، متولد شد و در دوازدهم سپتامبر سال ۱۹۵۲ در شصت و هفت سالگی در پاریس درگذشت.

آشنایی با ایران‌شناسان

رُنه گروسه۱ ـ از مورخان، ایران‌شناسان و خاورشناسان بزرگ فرانسه در قرون نوزدهم و بیستم، عضو فرهنگستان فرانسه و صاحب آثاری در تاریخ، هنر، فلسفه و کیشهای ملل آسیایی ـ در پنجم سپتامبر سال ۱۸۸۵ جنوب فرانسه، متولد شد و در دوازدهم سپتامبر سال ۱۹۵۲ در شصت و هفت سالگی در پاریس درگذشت.

تحصیلات مقدماتی را در مدرسة فرانسوی‌های شهر رم به پایان رسانید و پس از آن، در رشتة تاریخ از دانشگاه مونپلیه فارغ‌التحصیل شد (۱۹۰۳). به سبب بیماری ناچار شد که تحصیل در دانشگاه را رها کند؛ اما خود شخصا مطالعه در حوزة هنر شرق و تاریخ را ادامه داد. در سال ۱۹۱۲ به عضویت ستاد اداری هنرهای زیبا در پاریس درآمد و تحقیقاتی را در باب نخستین اثر خود «تاریخ آسیا» آغاز کرد. در طول جنگ جهانی اول، در ارتش فرانسه خدمت کرد، مجروح شد و به دریافت مدال‌های صلیب نظامی و لژیون دونور نایل آمد. پس از جنگ جهانی به تحقیق ادامه داد. از سال ۱۹۲۴ به عضویت چند انجمن فرهنگی در پاریس، تهران و توکیو درآمد و از همان سال، طی یک دهه، سردبیر «مجلة آسیایی» بود. در سال ۱۹۲۵، به عنوان دستیار در موزة گیمه پاریس به کار مشغول شد و چندی بعد ریاست آنجا را به عهده گرفت. در سال ۱۹۲۸ استاد هنر و فرهنگ هند (هندشناسی) در مدرسة لوور شد.

گروسه طی سالهای ۱۹۲۰ تا ۱۹۳۰به ایران و سوریه سفر کرد. او از جمله بنیانگذاران انجمن فرانسوی ـ ایرانی «مطالعات ایرانی و هنر ایران» در سال ۱۹۳۰ بود. نشست‌ها و سخنرانی‌هایی در همین زمینه در موزة گیمه برگزار کرد و حاصل آنها را در مجلات آن انجمن به چاپ رساند. در سال ۱۹۳۳ به سمت مدیریت موزة چرنوسکی پاریس و همچنین مدیریت کلکسیون‌های هنر آسیایی منصوب شد.

قسمت اعظم مطالعات او در باب تمدن و تاریخ آسیا خصوصا چین و ژاپن بود. او در بحبوحة جنگ جهانی دوم به نمایندگی از سوی دولت ویشی، مناصب مدیریتی خود را در موزة چرنوسکی از دست داده بود، شخصا به تحقیقاتی در باب شرق آسیا دست زد و در دوران جنگ، چند جلد کتاب در باب چین و امپراتوری مغول منتشر کرد. در سال ۱۹۴۱ استاد تاریخ و جغرافیای کشورهای شرق دور در مدرسة زبان‌های شرقی پاریس شد. در سال ۱۹۴۵ استاد مدرسة فرانسه اوترو ـ مر، و مدرسة علوم سیاسی شد. سال بعد، عضویت فرهنگستان فرانسه درآمد.

در سی‌ام ژانویة سال ۱۹۴۷، از سوی هانری بوردو،۲ در فرهنگستان فرانسه، جانشین آندره بلسور۳ شد که به‌تازگی درگذشته بود. دو سال بعد در سال ۱۹۴۹، به ژاپن سفر کرد، و در همین سال و سال بعد (۱۹۴۹ و ۱۹۵۰)، علاوه بر تألیف سه کتاب، بر کتاب «بررسی هنر قندهار: کتاب‌شناسی تحلیلی و انتقادی آثار منتشر شده بین سالهای ۱۹۲۲ تا ۱۹۴۹»، اثر هانری ماسه۴ مقدمه نوشت. این اثر به معرفی کتاب‌شناسی آثار تاریخی و هنر بودایی می‌پردازد.

 

آثار علمی

گروسه در طول حیات پربار علمی خود، آثار فراوانی منتشر کرد، حتی پس از مرگش در ۱۹۵۲، تا چند سال، آثار منتشر نشدة او به چاپ می‌رسید. مهمترین آثار چاپ شدة او عبارت است از: ۱٫ تاریخ آسیا (سه جلد، پاریس، ۱۹۹۲)، دربارة پیشینة تاریخی کشورهای آسیایی؛ ۲ـ بیداری آسیا، امپریالیسم بریتانیایی و شورش مردم (پاریس، ۱۹۲۴)، در تاریخچة دخالت این کشور در مشرق و خاورمیانه؛ ۳٫ جنگهای صلیبی (پاریس، ۱۹۲۶)، در باب تاریخچة جنگهای صلیبی و پیروزی‌های صلیبیان در مدیترانة شرقی به عنوان مقدمة امپریالیسم در فرانسة معاصر؛ ۴٫ یونان و شرق (پاریس، ۱۹۲۸)، در تقابل شرق و غرب؛ ۵٫ در ردپاهایی از بودا (پاریس، ۱۹۲۹)؛ ۶٫ تاریخ خاور دور (پاریس، ۱۹۲۹)؛ ۷٫ نخستین تمدن‌ها (پاریس، ۱۹۲۹)؛ ۸٫ تمدن‌های شرق (پاریس، ۱۹۲۹ـ۱۹۳۰)، در معرفی چین و ژاپن و هند و خاورمیانه؛ ۹٫ نادرشاه (پاریس، ۱۹۳۰)؛ ۱۰٫ فلسفه‌های هندی (پاریس، ۱۹۳۱م)؛ ۱۱٫ جنگهای صلیبی و پادشاهی فرانک بر اورشلیم (پاریس، ۱۹۳۴)؛ ۱۲٫ هنر خاور دور (پاریس،۱۹)؛ ۱۳٫ از ونیز تا پکن در قرن چهاردهم (پاریس، ۱۹۳۷)؛ ۱۴٫ سیر تکامل آثار برونز باستانی چین (پاریس، ۱۹۳۷)؛ ۱۵٫ مجسمه‌های هند و چین (پاریس، ۱۹۳۹)؛ ۱۶٫ امپراتوری صحرانوردان: آتیلا، چنگیزخان و تیمورلنگ (پاریس، ۱۹۳۹)، در تاریخ مغولان و ایلخانیان و تیموریان؛ ۱۷٫ آسیای شرقی، از آغاز تا قرن پانزدهم (پاریس، ۱۹۴۱)؛ ۱۸٫ امپراتوری مغول (پاریس، ۱۹۴۱)؛ ۱۹٫ تاریخ چین (پاریس، ۱۹۴۲)؛ ۲۰٫ فاتح جهان، چنگیزخان (پاریس، ۱۹۴۴)؛ ۲۱٫ اروپای شرقی از ۱۰۸۱ تا ۱۴۵۳؛ ۲۲٫ کارنامة تاریخ؛ ۲۳٫ امپراتوری مشرق: تاریخ مسألة شرق (هر سه در سالهای ۱۹۴۵ـ۱۹۴۶)؛ ۲۴٫ برجستگان؛ ۲۵٫ از هند تا کامبوج و جاوه (۱۹۵۰)؛ ۲۶٫ نخستین تمدن‌ها (۱۹۵۰).

پس از مرگ گروسه، در سال ۱۹۵۴، کتاب «بشر و تاریخش» از او و در سال ۱۹۵۵، اثر دیگرش «چهرة آسیا» به صورت مشترک با ژورژ دونیکر،۵ شامل مجموعه مقالات و خطابه‌هایی در باب تمدن آسیا و شرق انتشار یافت. بخشی از این کتاب با عنوان «ایران و نقش تاریخی آن» در باب موضوعاتی چون تاریخ تمدن ایران،‌ دو سلسلة اسماعیلیان و سلجوقیان، و معرفی شعرایی مانند خیام، سعدی، عطار و مولوی است. سه جلد از کتاب تاریخ عمومی (جلد اول: از آغاز تا اسلام؛ جلد دوم: ‌از اسلام تا عصر اصلاحات؛ جلد سوم: از عصر اصلاحات تا روزگار ما) نیز در سال ۱۹۵۶ از رنه گروسه به چاپ رسید. در سال ۱۹۵۹ کتاب «فرهنگ و هنر چین» و در سال ۱۹۶۴ نیز کتاب دیگرش با عنوان ظهور و شکوه «امپراتوری چین» منتشر شد.

از مجموع مقالاتی که به قلم رنه گروسه انتشار یافته، چند مقاله در باب ایران است. این مقالات عبارت است از: «روح ایران و بشردوستی» (ترجمه به فارسی با عنوان «ایران در چهار راه تمدن جهان»، مجلة کاوه، ش ۳۷، سال ۱۳۴۹ منتشر شده است) در باب تمدن ایران و مقام شامخ آن در طول تاریخ، به قلم مشترک رنه گروسه و ژورژ دونیکر؛ «کشفیات اخیر باستان‌شناسی ایران»؛ «دیوارنگاره‌های چهل‌ستون اصفهان»؛ «ایران خارجی؛ هنر آن»، متن سخنرانی رنه گروسه در باب آثار تاریخی ایران پیش از اسلام در موزة گیمه به سال ۱۹۳۰؛ «آثار فرانسوی منتشر شده راجع به ایران».

گروسه عمدتا سعی می‌کرد که قرابت میان تمدن‌ها و همچنین نقش تاریخی رجال مشهور (آتیلا، چنگیزخان، تیمورلنگ و غیره) را نشان دهد (کالمار کومپا، همان‌جا). به گفتة پل والری (۱۸۷۱ـ ۱۹۴۵)، نویسندة فرانسوی، گروسه همواره بر این نکته پافشاری می‌کرد که «تمدن نابود شده است»، از این رو قصد داشت که با بررسی تمدن‌های گذشته، علل از بین رفتن آنها را بیابد. کتاب کارنامة تاریخ عقاید گروسه دربارة تمدن و سیر آن در آینده را به‌خوبی نشان می‌دهد.

* دانشنامه زبان و ادب فارسی (با حذف منابع)

پی‌نوشت‌ها:

۱٫Grousset, Reneرر۲٫Henry Bordeauxرر ۳٫Andre Bellessortرر

۴٫Henri Masse رر ۵٫ George Doniker

 

منبع: روزنامه اطلاعات