لوت، نخستین میراث طبیعی ایران در انتظار ثبت جهانی

مسوول پرونده ثبت جهانی: حفاظت، مهم‌ترین چالش لوت

 

فرزانه قبادی : پرونده بیابان لوت در چهلمین اجلاس سالانه كمیته میراث جهانی یونسكو كه از ١٠ تا ٢٠ تیرماه در استانبول برگزار می‌شود، بررسی خواهد شد. بیابان لوت نخستین پرونده میراث طبیعی ایران است كه به یونسكو ارایه شده است؛ پرونده‌ای قطور كه به گفته محمد حسن طالبیان معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی بزرگ‌ترین پرونده ایران است كه می‌تواند پیشگام ارایه پرونده‌های طبیعی بیشتر از سوی ایران به یونسكو شود. طالبیان معتقد است كویرهای ایران علاوه بر اینكه می‌توانند یك پدیده در میراث فرهنگی باشند، می‌توانند به عنوان یك میراث اجتماعی نیز مدنظر قرار گیرند.

آبان ماه سال گذشته كارشناسان یونسكو بازدیدی از بیابان لوت داشتند و اظهارنظرهایی در مورد این اثر منحصر‌به‌فرد طبیعی داشتند كه امیدواری‌هایی را برای ثبت جهانی این اثر ایجاد می‌كرد. «ماهر محجوب»، ارزیاب تونسی یونسكو كه سال گذشته برای بازدید از لوت به ایران آمده بود، در حاشیه بازدید از بیابان لوت گفت: «سایت طبیعی بیابان لوت بسیار گسترده و ثبت جهانی این اثر طبیعی منوط به همكاری مردم محلی است. رابطه بین جوامع محلی در این پرونده بسیار مهم است. در سفری كه به منطقه داشتیم دیدگاه مثبتی به مسوولان و جوامع محلی ساكن در اطراف بیابان لوت پیدا كردیم كه نشان از حمایت و پشتیبانی از پرونده ثبت جهانی بیابان لوت دارد. ایران عضو (IUCN) یا اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت است كه این مساله مهم، ثبت جهانی بیابان لوت را به مراتب آسان‌تر می‌كند.» لوت نخستین پرونده میراث طبیعی ایران است و از این جهت از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، از جهتی خصوصیات منحصر به فرد این اثر پرونده آن را از پرونده‌هایی كه تا به حال به یونسكو ارسال شده است، متمایز می‌كند. محمد جهانشاهی، مسوول پایگاه میراث طبیعی و تاریخی بیابان لوت در شفیع‌آباد شهداد در گفت‌وگو با «اعتماد» در مورد اهمیت پرونده ثبت جهانی بیابان لوت می‌گوید: «بیابان لوت از جنبه‌های مختلف دارای ظرفیت‌ها و ارزش‌های جهانی است. لوت سال‌ها به عنوان ناشناخته‌ترین بیابان دنیا مطرح بود اما به دلیل شرایط سختی كه در این بیابان حاكم بود، كار علمی در عمق این بیابان انجام نشده بود. البته در مقطعی در دهه پنجاه یك كار مشترك بین دانشگاه تهران و دانشگاه سوربن به سرپرستی پرفسور احمد مستوفی انجام شد. اما بعد از آن یك خلأ مطالعاتی بزرگ داشتیم. تا اینكه از سال ٨٥ كار تهیه پرونده ثبت ملی كویر لوت آغاز شد. این پرونده به همت یك گروه غیر دولتی به نام «كانون سبز فارس» به سرپرستی آقای بهمن ایزدی انجام شد. بعد از هشت سال جمع‌آوری اطلاعات، بالاخره در شهریور ماه ١٣٩٤ موفق به ثبت‌نام این اثر طبیعی در فهرست آثار ملی شدیم.»  مهران مقصودی، مسوول پرونده ثبت جهانی بیابان لوت و رییس پایگاه‌های ثبت جهانی لوت در خصوص چالش‌هایی كه در تهیه پرونده ثبت جهانی لوت پیش روی مسوولان این پرونده بود به «اعتماد» می‌گوید: «پرونده بیابان لوت از این جهت خاص است كه محدوده بیابان لوت بسیار گسترده است. عرصه اثر ٢٢ هزار كیلومتر مربع و حریم آن ١٧ هزار كیلومتر مربع یعنی حدود ٤٠ هزار كیلومتر مربع مساحت عرصه و حریم این اثر طبیعی است. بیابان لوت مثل یك اثر فرهنگی یا بنای تاریخی نبود كه یك محدوده كوچك را شامل شود. بیابان لوت محدوده بزرگی است كه در حوزه سه استان مختلف قرار دارد. یكی از مشكلات عمده در مورد این پرونده این بود كه اطلاعات كمی در مورد لوت وجود داشت. مطالعات زیادی در این زمینه صورت نگرفته بود. ما برای تهیه پرونده به گستره وسیعی از اطلاعات نیاز داشتیم، این اطلاعات شامل گردشگری، پوشش گیاهی، گونه‌های جانوری، ژئومورفولوژی، زمین‌شناسی، آب و هوا و همچنین مناطق مشابه این منطقه در جهان می‌شود. مورد دیگری كه وجود داشت بحث مدیریت بود. از آنجایی كه ارگان‌ها و بخش‌های مختلفی در منطقه قرار دارند كه مدیریت بخش‌های مختلف آن را به عهده دارند، هماهنگی با تمام این ارگان‌ها و سازمان‌ها چالش برانگیز است. اما در مورد بیابان لوت به دلیل اینكه گستردگی اثر زیاد است، راهكارهای مدیریتی در این زمینه چندان درنظر گرفته نشده است.»  جهانشاهی در خصوص اینكه چه محدوده‌ای از بیابان لوت قرار است در فهرست جهان ثبت شود می‌گوید: «ما از پرونده‌ای كه برای ثبت ملی آماده شده بود، كمك گرفتیم برای تكمیل پرونده ثبت جهانی. محدوده‌ای كه در فهرست آثار ملی ثبت شده است گسترده‌تر از محدوده‌ای است كه قرار است در فهرست جهانی ثبت شود. پرونده جهانی اصلی‌ترین عارضه‌های بیابان لوت را در بر می‌گیرد. دهانه آتش‌فشان، بخش‌هایی از رود شور، كلوت‌ها، ریگ یلان، نقطه‌ای كه ناسا به عنوان گرم‌ترین نقطه زمین شناسایی كرده، پست‌ترین چاله داخلی ایران، تله گزها و ظرفیت‌های دیگری كه هر كدام به تنهایی صاحب ركورد هستند و به لحاظ ارزش‌های ژئومورفولوژیكی و ساختارهای زیبایی‌شناسانه دارای اهمیت هستند.» مسوول پایگاه میراث طبیعی و تاریخی بیابان لوت در شفیع‌آباد شهداد با تاكید بر نكته‌ای كه برای ارزیابان یونسكو اهمیت بسیاری داشت، می‌گوید: «ارتباط بیابان لوت با جوامع محلی پیرامون آن نكته مهمی برای یونسكو و اتحادیه حفاظت از طبیعت IUCN است، این ارتباط در حال حاضر برقرار است، اقامتگاه‌های بومگردی در حال حاضر در این منطقه راه‌اندازی شده‌اند، مردم حاشیه لوت به عنوان خادمان حوزه گردشگری فعالیت می‌كنند. ان‌شاءالله بعد از ثبت جهانی این اثر برنامه‌های زیادی برای توسعه گردشگری در این منطقه داریم. در حال حاضر با بررسی‌هایی كه انجام شده، خبرهایی كه به گوش ما می‌رسد و پیش‌بینی‌هایی كه می‌شود، نشان می‌دهد كه این پرونده شانس زیادی برای ثبت جهانی دارد.» ثبت جهانی آثار فرصتی برای كشورهاست تا آثار فرهنگی و طبیعی خود را به جهان معرفی كنند، بسیاری از گردشگران قبل از برنامه‌ریزی برای سفرشان سری به لیست آثار ثبت شده در فهرست یونسكو می‌زنند و بر اساس آن برای سفرشان به كشورهای مختلف دنیا برنامه‌ریزی می‌كنند، بیابان لوت به دلیل خاص بودن مختصات اقلیمی و جغرافیایی‌اش گردشگران عمومی را به خود جلب نمی‌كند، اما قطعا پس از ثبت‌نام این اثر در فهرست جهانی این محدوده از ایران مقصد گردشگران ماجرا‌جوی بسیاری خواهد بود. مهران مقصودی در رابطه با سیاستگذاری‌هایی كه برای روزهای پس از ثبت‌نام لوت در فهرست جهانی، در نظر گرفته شده است می‌گوید: «مهم‌ترین چالش ما در بیابان لوت بحث حفاظت است، لوت یك محدوده بسیار بزرگ است، اینكه گردشگران به چه شكلی از آن بازدید كنند، مدیریت این بازدید‌ها به چه صورت باشد و مواردی از این دست را باید در نظر گرفت و برای آن راهكارهای علمی در نظر گرفت. نباز به رسیدگی به این موارد پس از ثبت جهانی پر رنگ‌تر خواهند شد. در حال حاضر هشت منطقه مشخص شده است تا گردشگران بتوانند از آنها بازدید كنند، در انتخاب این نقاط سعی شده توزیع درستی برای سه استان در نظر گرفته شود. در حال حاضر به دلیل اینكه مسكونی‌ترین بخش لوت در استان كرمان قرار دارد، میزان گردشگر ورودی به این استان هم بیشتر است. اما تلاش‌ها در این جهت است كه توزیع گردشگران در سه استان به‌طور یكسان باشد. ضمن اینكه افزایش میزان مراجعه گردشگران اگر مدیریت نشود موجب تخریب خواهد شد. در حال حاضر به دلیل شرایط محیطی سخت منطقه گردشگران زیادی به بعضی مناطق وارد نمی‌شوند، اما اگر این اثر در جهان معرفی شود گردشگرانی كه به دنبال سفرهای ماجرا جویانه هستند قطعا به این منطقه سفر خواهند كرد. ضمن اینكه لوت بیابان «ترین»‌هاست، طولانی‌ترین كلوت‌ها و بلند‌ترین منطقه دنیا و همچنین گرم‌ترین نقطه دنیا در این محدوده قرار دارد، اینها جاذبه ایجاد می‌كنند و گردشگران را به این منطقه خواهند آورد.» آینده گردشگری در منطقه لوت با توجه به شرایط ویژه جغرافیایی آن، نیازمند برنامه‌ریزی و مدیریت صحیح است. مقصودی در رابطه با ضرورت مدیریت صحیح در این منطقه می‌گوید: «ما در لوت توفان‌های شن سالانه را داریم، هلال احمر در مواردی اقدام به نجات مردمی كه در توفان مانده‌اند می‌كند. تحقیقی در حال انجام است كه بدانیم كدام مناطق لوت بیشتر از باقی مناطق در معرض این توفان‌ها قرار دارد، باید در نهایت یك پهنه‌بندی خطر انجام شود تا امنیت جانی گردشگران تامین شود.» بیابان لوت ١٠ درصد از خاك كشور را در برگرفته و در محدوده سه استان كرمان، سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی قرار دارد. ایران تا به حال ١٩ اثر تاریخی را در فهرست جهانی یونسكو به ثبت رسانده است، بیابان لوت نخستین اثری است كه قرار است در فهرست میراث طبیعی جهانی ثبت شود.

منبع: اعتماد