بررسی جلد هجدهم تاریخ جامع ایران

1394/9/8 ۱۲:۱۲

کتاب «تاریخ جامع ایران»، اخیرا زیرنظر کاظم موسوی‌بجنوردی با سرویراستاری سید‌صادق سجادی از انتشارات بنیاد دائرة ‌المعارف بزرگ اسلامی منتشر شده است. جلد هجدهم مجموعه 20 جلدی تاریخ جامع ایران به تاریخ هنر می‌پردازد. از این میان بخشی (صفحه‌های 57 تا 289) به تاریخ موسیقی ایران از دوره ساسانی تا اواخر دوره قاجار اختصاص یافته است. در این مجموعه نه‌تنها به شرح حوادث و احوال، بلکه به مبانی نظری، سازها، نظام‌های موسیقایی و نیز کارکردهای اجتماعی موسیقی در ادوار مختلف به‌اجمال، اما دقیق و مستند پرداخته شده است.

 کتاب «تاریخ جامع ایران»، اخیرا زیرنظر کاظم موسوی‌بجنوردی با سرویراستاری سید‌صادق سجادی از انتشارات بنیاد دائرة ‌المعارف بزرگ اسلامی منتشر شده است.

جلد هجدهم مجموعه 20 جلدی تاریخ جامع ایران به تاریخ هنر می‌پردازد. از این میان بخشی (صفحه‌های 57 تا 289) به تاریخ موسیقی ایران از دوره ساسانی تا اواخر دوره قاجار اختصاص یافته است. در این مجموعه نه‌تنها به شرح حوادث و احوال، بلکه به مبانی نظری، سازها، نظام‌های موسیقایی و نیز کارکردهای اجتماعی موسیقی در ادوار مختلف به‌اجمال، اما دقیق و مستند پرداخته شده است.

 فصل اول این مجموعه، نوشته آمنون شیلوآ، نگاهی کلی به تاریخ موسیقی در ایران دارد. به نکاتی درباره منابع ساسانی اشاره می‌کند، باربد را یک «قهرمان فرهنگی» می‌شمارد و از «ظهور یک کلان سنت نو» در دوران پس از اسلام در دربار خلفا یاد می‌کند؛ سنتی که از ادغام ماهرانه عناصری از «کلان سنت» اقوام به زیر پرچم خلافت درآمده (به‌ویژه ایرانیان) و عناصری از «خرده سنت» عربی حاصل شده است. شیلوآ در این مقال به‌اختصار به «رقص هنری» و پس از آن به متون برگزیده موسیقی دوره اسلامی می‌پردازد.

 «در جست‌وجوی موسیقی عصر سلجوقی» عنوان فصل بعدی است که بابک خضرائی نوشته است. از این دوره اطلاع چندانی در باب موسیقی در دست نیست. نویسنده کوشیده است منابع مختلفی را که به موسیقی آن عصر (به‌ویژه قرن پنجم تا هفتم) اشاره دارند، بیابد و مبانی نظری موسیقی آن دوره را جست‌وجو و تبیین کند و شرحی از احوال موسیقیدانان آن عصر به‌دست دهد. نویسنده احتمال داده است که گسترش قلمروی سلجوقیان از شرق به غرب سبب انتقال برخی مقام‌ها و مدها از شرق، به‌ویژه خراسان، به غرب و نیز انتقال دورهای ریتمیک عربی به شرق شده باشد.

 هومان اسعدی فصل «موسیقی دوران تیموریان» را نوشته است. نویسنده در آغاز به حیات موسیقایی و شرایط سیاسی اجتماعی سیاسی آن عصر پرداخته و در ادامه مباحثی چون «انتقال نظریات مکتب منتظمیه از دربار آل‌جلایر تا دربار تیمور»، «تکوین و تثبیت هنجارها از سمرقند تا هرات»و «شکوفایی موسیقی در دربار حسین بایقرا» را آورده است. او به ویژگی‌های مکتب منتظمیه و مبانی نظری موسیقی در این عصر نیز پرداخته است و نظام ریتمیک این دوره را مفصلا بیان کرده است. 

«تاریخ موسیقی قاجار» را ساسان فاطمی نوشته است. نویسنده پس از مقدمه‌ای کوتاه به موسیقی درباری-کلاسیک قاجار در سه دوره: 1- از ابتدا تا آخر حکومت محمدشاه، 2- دوره ناصرالدین‌شاه و 3- عهد مظفری تا پایان کار قاجاریه پرداخته است. دیگر عنوان‌های این بخش عبارت است از: «موسیقی مردمی شهری»، «سازمان اداری موسیقی»، «تغییرات نظام موسیقایی»، «تدوین تئوری موسیقی»، «سازها» و «نفوذ موسیقی غربی» است. به این ترتیب فصل تاریخ موسیقی قاجار دربردارنده مطالب متنوع و بدیعی است.

منبع: روزنامه فرهیختگان