1394/8/25 ۱۰:۲۵
زنان ایران از دوران دیرینه تاریخ، آنگونه که منابع تاریخی روایت‌می‌کنند، با وظیفه نگهبانی و حراست از خانواده، سفره‌هایی برای ایزد بانوان نذر می‌کردند و به شیوه‌ها و دستاویزهای گوناگون، یاری‌هایی می‌طلبیدند. آنها کسانی بودند که دانه‌ها را شناختند و کشاورزی کردند و با تبدیل گندم و جو به نان، حلوا و کلوچه و کاچی، سفره را برای وحدت خانواده گشودند. از این‌رو است که سفره‌های نذری با نمادهایی اسطوره‌ای و مذهبی، رازوارگی و معناداری بخشی مهم از سنت‌های فرهنگی ما را در تاریخ پر فراز و نشیب‌مان نشان می‌دهند.
آمنه ابراهیمی: زنان ایران از دوران دیرینه تاریخ، آنگونه که منابع تاریخی روایت‌می‌کنند، با وظیفه نگهبانی و حراست از خانواده، سفره‌هایی برای ایزد بانوان نذر می‌کردند و به شیوه‌ها و دستاویزهای گوناگون، یاری‌هایی می‌طلبیدند. آنها کسانی بودند که دانه‌ها را شناختند و کشاورزی کردند و با تبدیل گندم و جو به نان، حلوا و کلوچه و کاچی، سفره را برای وحدت خانواده گشودند. از این‌رو است که سفره‌های نذری با نمادهایی اسطوره‌ای و مذهبی، رازوارگی و معناداری بخشی مهم از سنت‌های فرهنگی ما را در تاریخ پر فراز و نشیب‌مان نشان می‌دهند. پدیداری و ماندگاری این سفره‌ها که بر دست زنان گشوده می‌شود در فرهنگ ایران، جایگاه والا و برجسته زنان را در برآمدن و انتقال سنت‌های فرهنگی بیان می‌کند. زنان که در سپهر خانه تربیت فرزندان را نیز به‌گونه‌ای بیش از مردان برعهده دارند، با پایبندی بدین سنت‌ها و پهن کردن چنین سفره‌هایی، کودکان خود را در بستری می‌پرورند که آیین‌های فرهنگی در آن جاودانه است. کودکان نیز از این‌رو در زندگی آینده خود چنین سنت‌هایی را پاس داشته، برتداوم زیست و ماندگاری آن می‌افزایند. زنان در این بخش از فرهنگ سنتی، خردمندانه برای ستایش زندگی و خواستن آرمان‌هایشان که عمدتا سلامتی، ازدیاد روزی و حل مشکلات‌شان است، آستین بالا زده، امام یا امامزاده‌ای را واسطه گرفتن فیض الهی می‌کنند. آنان در این اندیشه، مرگ و نیستی را نفی کرده، معناهایی چون عشق و سلامتی و مهر را با زندگی گره می‌زنند، از این‌رو از زاویه‌ای دیگر بر نقش زایندگی خود در صفحه روزگار می‌افزایند. در روزگاران گذشته، آنگاه که زندگی مدرن هنوز رخ‌ننموده بود، زنان، نذر سفره و شرکت در اینگونه مراسم را افزون‌بر همدلی و عبادت، فرصتی برای دیدار با آشنایان و دوستان می‌پنداشتند و بدین‌ترتیب اندکی از سپهر پرمسئولیت خانه‌شان بیرون می‌آمدند. موضوعاتی دیگر همچون مشورت، حل مشکلات، انتخاب همسر برای فرزند، نیز اهمیت اینگونه سفره‌ها را در گونه‌ای فرهنگ زنانه بیشتر می‌نمایاند. نذر چنین سفره‌هایی که همدلی و همبستگی اجتماعی را می‌افزود، از این‌رو در گذشته بیشتر مورد توجه قرار داشت. نذر سفره‌ها امروزه هم گرچه میان جامعه زنان معمول است، اما زندگی کنونی، فراغت کمتری برای دورهمی‌ها و گردآمدن‌هایی اینچنین به دست می‌دهد. اینگونه نذری‌ها با این حال، جدا از کارکرد مذهبی، ساحتی برای فرار از روزمرگی و سختی‌ها، تمدد اعصاب و دیدار نیز تلقی شده، سپهر پرمسئولیت زنان را دمی با آرامش گره می‌زند؛ آرامشی که امروزه کمتر در فضای زندگی طنین‌انداز است، آرامشی که گاه با اموری خیرخواهانه در کنار این نذری‌ها مانند گردآوری کمک‌های نقدی و غیرنقدی آشنایان برای اقداماتی چون تهیه جهیزیه یا سیسمونی همراه می‌شود. گاه نیز دیده‌شده که افراد شرکت‌کننده، صندوقی قرض‌الحسنه نیز دارند و پس از این مراسم، به انجام امور آن می‌پردازند. پهن‌کردن چنین سفره‌هایی را بنابراین می‌توان از منظر کارکردهای اجتماعی بسیار قابل‌ملاحظه دانست.
نذر دو سفره در میان جامعه زنان، با زندگی کودکان‌شان گره‌خورده است؛ کودکانی که در دامان مادران‌شان همین فرهنگ را می‌آموزند و به نسلی دیگر جابه‌جا می‌کنند؛ همان‌هایی که اگر مشکلی بیابند مادران‌شان نذر سفره حضرت‌رقیه یا سفره حضرت‌علی‌اصغر را مدنظر قرار می‌دهند. کودک اگر شیرخواره باشد و از نظر سلامتی مشکلی برایش پدید آید، سفره علی‌اصغر وگرنه سفره حضرت رقیه نذر می‌شود.
سفره حضرت رقیه؛ پیوندی مادرانه
روایت‌هایی بسیار درباره حضرت رقیه، دخترک سه یا چهارساله امام حسین(ع) در منابع وجود دارد؛ روایاتی که بر مظلومیت این دخترک و رنج او پس از شهادت و جان دادن پدر تأکید دارند. چهره کودکانه و دلسوز این دخترک، نزد شیعیان جایگاهی ویژه دارد و از منظر عاطفی زنان یا مادران را برمی‌انگیزد؛ از این‌رو است که سفره نذر برای او، ازجمله نذرهایی است که زنان به‌ویژه آنها که نذری را برای کودک بیمار خود دارند، مورد توجه قرار می‌دهند. نیت‌هایی دیگر نیز اما می‌تواند برای نذر این سفره درمیان باشد. به هرحال سفره‌ای که گشوده می‌شود، یکی از ساده‌ترین سفره‌های نذری دانسته شده است. سفره حضرت رقیه، سفید یا سیاه است. بانیان این سفره، معمولا با چند تکه نان‌سنگک و مقداری خرما در مکانی مورد احترام مثل امامزاده، تکیه یا مسجد پهن می‌کنند. خرماها را لای تکه‌های نان گذارده، بر سفره جای می‌دهند و بر سفره شمع برمی‌افروزند. دو شمع معمولا روشن می‌شود که به گونه‌ای نمادین به معنای مقبره حضرت رقیه قلمداد می‌شود. دعوتی برای این سفره انجام نمی‌شود، شرکت‌کنندگان همان‌هایی‌اند که اتفاقی به مکان برگزاری آن می‌آیند. پس از آن‌که روضه حضرت رقیه خوانده‌می‌شود، نان و خرما میان شرکت‌کنندگان می‌گردانند. تهرانی‌ها در امامزاده یحیی، امامزاده سیدنصرالدین، امامزاده صالح یا در حرم شاهزاده عبدالعظیم، بقعه بی‌بی شهربانو و بقعه حمیده‌خاتون چنین سفره‌ای را پهن می‌کنند. این سفره دو بار برای گرفتن حاجت نذر می‌شود. پس از آن‌که حاجت بانی برآمد، سفره سوم انداخته می‌شود. سفره حضرت‌رقیه، گاه در خانه در اتاقی پاکیزه پهن و مقبره‌ای کوچک نیز کنار سفره با تعدادی خشت و آجر و دو شمع ساخته می‌شود. روی سفره را با پارچه‌ای سیاه می‌پوشانند و آن را تا پایان مراسم برنمی‌دارند. سفره‌هایی که در خانه‌ها گشوده می‌شود با خوراکی‌هایی دیگر همچون آبنبات و توت‌خشک و آجیل همراه است. نان و پنیر و اسباب‌بازی هم گاه بر سر این سفره به چشم می‌آید؛ نمادی از کودکی گویی بر سفره باید مشخص باشد. معمولا هسته‌های خرما را برای پذیرایی درمی‌آورند. اگر این کار انجام نشود، از شرکت‌کنندگان می‌خواهند پس از خوردن خرما، هسته‌ها را بازگردانند. هسته‌ها را سپس به آب‌روان می‌سپارند. در این‌جا همان نقش زن در دوران گذشته که حافظ زمین و کشت و زرع بوده است، نمود می‌یابد.
سفره‌ای به یاد یک کودک مظلوم
این سفره که به‌نام کوچکترین فرزند یا فرزند شیرخواره امام‌حسین(ع) مزین است، همچون سفره حضرت‌رقیه، صورتی ساده دارد. بر سر این سفره معمولا تنها شیر گذارده، با نیت شفای کودک خردسال، آن را عرضه می‌کنند. شم مادرانه و دلسوزی و عاطفه زنانه در گذر تاریخ در زمان رخداد مشکلی برای فرزند، چنین سفره‌ای را دستاویزی آرامش‌بخش و علی‌اصغر را که پاک و بی‌گناه شهید شده است، واسطه‌ای برای دریافت عنایت خدا و شفای کودک قرار می‌دهد تا درخواستش از پیشگاه خدا برآورده شود. بر این سفره، گاه حلوا، خرما و چیزهایی که از شیر به دست می‌آید نیز می‌گذارند. این سفره چون برای کودکی نذر می‌شود همچون سفره حضرت‌رقیه، گاه با شکلات و آبنبات همراه است. زنان شرکت‌کننده بر این سفره معمولا با کودکان خود حاضر می‌شوند. روضه علی‌اصغر و دعاهایی برای سلامتی، این سفره را دربر می‌گیرد.
سفره‌ای برای بهشتی زمینی
گشوده‌شدن این سفره‌ها با نیت‌های گوناگون، در این‌جا با نیت شفای کودک و سلامتی او، نشانی روشن از این است که زنان همچنان به‌عنوان ستونی از خانواده می‌کوشند درجهت نقش دیرینه خود گام بردارند و گونه‌ای بهشت معنوی را با پهن‌کردن سفره‌ای متبرک به زمین آورده، برآوردن دعاهایشان را همدلانه از خدا بخواهند؛ سفره‌هایی که پیوند دل‌ها را بیشتر می‌کند و برای پیوند فرهنگی و اجتماعی نقشی مهم دارند.
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید