1394/7/21 ۱۳:۳۱
نام زنده یاد "ایرج افشار یزدی" در مجامع فرهنگی و تاریخی جهان، قرین نام جاودان ایران است چرا که با تصحیح، گردآوری و نگارش حدود 300 عنوان کتاب و 2000 مقاله درباره این سرزمین، نقش مهمی را در رشد فرهنگ، ادب و تاریخ ایران برعهده داشته است.
استاد افشار که در نزد اهل علم و فرهنگ دنیا با عنوان "کتابشناس"، "ایرانشناس" و "یزدشناس" شهرت یافته است، در مهر سال 1304 از پدر و مادری یزدی به دنیا آمد و همواره به این سرزمین آباء و اجدادی خویش عشق می‌ورزید.
وی با وجود مال و مکنت پدری و وجود راههای مختلفی که میتوانست در اقتصاد و گردش و تفریح و معیشت پیشه خود سازد، همه را یک سو نهاد و به تاریخ و ادب، پژوهش و کاوش در اسناد و فرهنگ وطن پرداخت. "یادگارهای یزد"، کتاب گران‌سنگی که در دو جلد و بیش از دو هزار صفحه، شرح حال و توصیف آثار و ابنیه مختلف یزد را در برمی‌گیرد، مهم‌ترین اثر یزدشناسی این استاد برجسته است.
او در این کتاب نشان می‌دهد که تقریباً از تمام آبادی‌های مهم استان یزد و آثار و ابنیه شان بازدید کرده و همه‌ی دیده‌ها و شنیده‌های خود را با وسواس کم‌نظیر علمی در این کتاب ارزشمند برای همیشه‌ی تاریخ، ثبت کرده است.
اما کارنامه علمی افشار تنها به این تک کتاب خلاصه نمی‌شود، بلکه حاکی از قریب 300 عنوان کتاب تالیفی و تصحیحی، 121 مقدمه بر آثار دیگران، سردبیری 10 مجله ماندگار، عضویت در 32 شورا و انجمن ایرانی و جهانی در حوزه کتاب، تاریخ، نسخه‌پژوهی و شرق‌شناسی، نظارت بر انتشار 19 مجموعه، نگارش حدود 2000 مقاله و گزارش کوتاه و بلند به زبان فارسی و 64 مقاله به زبان‌های دیگر و یادآوری هزار نکته از تازه‌ها و پاره‌های ایرانشناسی است.
با این توصیف، نابجا نیست اگر بگوییم مرحوم افشار کسی است که کارنامه او به تنهایی، بر عملکرد بسیاری از مراکز تحقیقاتی پیشی می‌گیرد و او خود به مثابه یک نهاد علمی و پژوهشی است؛ هم از حیث تکثر و تنوع آثار و هم از جهت دقت و وسواس علمی و هم به واسطه تاسیس بنیان‌های نو در سنت ایرانشناسی و کتابشناسی، تاریخ‌نگاری و ... .
همزمان با نودمین زادروز این اسطوره ایرانشناسی در میزگردی با حضور چهرههای فرهنگی و ادبی کشور و استان بر آن شدیم تا بیشتر با ویژگیهای شخصیتی و دستاوردهای این چهره علمی سرشناس یزدی آشنا به ویژه نقش و تاثیر وی در تدوین تاریخ و فرهنگ یزد آشنا شویم.
پیشینه‌ی خانوادگی افشارها
"حسین بشارت" از پژوهشگران و شخصیتهای معتمد یزدی در این میزگرد درباره خاندان افشارها، گفت: جامع مفیدی در این باره از "بهتاش خان افشار" یاد می‌کند ولی آنچه دکتر "محمود افشار" در این باره قید می‌کند از "آشور افشار" یاد می‌کند که جد بزرگشان بوده ولی از قبل آن اظهار بیاطلاعی می‌کند.
وی با اشاره به اینکه "محمد صادق افشار" یکی از تجار سرشناس یزد در زمان خود بوده است، وی را فردی روشن‌بین خواند به نحوی که او به جای اینکه با ایجاد تجارتخانهای در خارج از کشور فرزندش را در این حوزه مشغول کند، او را به سوئیس می‌فرستد تا در آنجا تحصیل کند که نتیجه این روشنبینی نیز پرورش "محمود افشار" و سپس "ایرج افشار" بوده است.
بشارت، خاستگاه و محله ایرج افشار را در منطقهی واقع در پشت مسجد جامع یزد ذکر کرد و افزود: این خاندان، خانهای نیز در این منطقه داشتند که به عنوان مدرسه تعلیمات اسلامی افشاری واگذار کرده بودند و مدیریتش را در آن زمان مرحوم وزیری برعهده داشت.
دکتر "علی اکبر جعفری" مدرس دانشگاه نیز در این باره خاطرنشان کرد: خاندان افشارها از خاندانهای بزرگ در یزد بودند که مرحوم خلخالی در کتاب تذکره شعرای ایران در ذیل نام ایرج افشار آورده است؛ خانواده افشار از خاندان بزرگ و مشهور این ناحیه هستند که به گواه تاریخ عالم آرای عباسی، چند تن از سرداران و سرکردههای آنها در دوره پادشاهی شاه طهماسب و شاه عباس بزرگ در شهر یزد، حاکم و والی بودهاند و محله‌ای در یزد به نام آنهاست.
"حسین مسرت" از پژوهشگران فرهنگ عامه یزد هم به نقل از مرحوم دکتر باستانی پاریزی از کوچ خاندان افشارها از خراسان به یزد و کرمان سخن گفت.
دکتر "علی اصغر دادبه" چهره ماندگار عرصه ادبیات عرفانی و فلسفه اسلامی کشورمان و مدیر گروه ادبیات دائرة المعارف بزرگ اسلامی نیز در این میزگرد، نکته حائز اهمیت در مورد دلیل کوچ افشارها به یزد را وجود جاذبههای یزد برای تجارت و زندگی آنها در این دیار دانست و در این رابطه گفت: شهر یزد از هر نگاهی یک شهر کهن و دارای فرهنگی اصیل بوده است به نحوی که قبلا یا زندان این شهر، زندانی نداشت یا اگر داشت نیز یزدی نبود.
وی ادامه داد: اصولاً امنیت شهر یزد به این نحو بود که حتی تا سال 1339 که بنده در یزد ساکن بودم، مردم دوچرخههایشان را در شهر با خیال راحت رها میکردند. در خانهی ما معمولاً باز بود و بیانگر این است که شعارهایی که امروز در مورد برخی شهرهای اروپایی با آن نظام مسلط اداری امروز گفته می‌شود، زمانی به دلیل وجود فرهنگ و تربیت مردمان یزد در این دیار وجود داشته است.
ایرج افشار، پرتلاش و کم آزار
دادبه سپس به دو ویژگی سرآمد استاد افشار، اشاره و تصریح کرد: یکی اینکه اهل سرعت عمل و کار و تلاش فراوان بود که نشات گرفته از این ویژگی یزدیهاست به نحوی که امروز نیز هنوز این شاخصه را میتوان در بین کهنسالان یزدی مشاهده کرد. دیگر ویژگی استاد نیز با وجود پرکار بودن و در نوردیدن عرصههای مختلف علمی، کم آزاریاش بود، به نحوی که وی کم آزارترین دانش مرد بود. تنها از وی فیض و دانش تراوید و هیچ کس از او گلایه‌ای نداشت.
وی با اشاره به فرهنگ کم آزاری و سخت کوشی یزدیها، در این باره گفت: همین فرهنگ مدارا و کم آزاری و کارجدی و ثمربخش موجود در یزد باعث شد تا خانواده افشار که به قصد تجارت به این شهر آماده بود، به خانوادهای فرهنگی تبدیل شود و فرزند این تاجر موفق به سمت تحصیل و علم آموزی هدایت شود.
دادبه گفت: وی جلوه کاملی از یک یزدی فرهنگور پرتلاشی بود که بطالت و وقت گذرانی بیهوده در قاموسشان جایی ندارد. و از هر حداقل امکانات حداکثر بهره وری را فراهم می کنند. افشار هیچگاه درنگ نداشت. دائما در حال جمع آوری فرهنگ عامه و تدوین آنها بود و این نیاز جامعه فرهنگی بود که کارهای بر زمین مانده فراوانی داشت.
وی به جلساتی که در واپسین روزهای عمر ایرج افشار برای تدوین دایرالمعارف بزرگ اسلامی برگزار شد، اشاره و عنوان کرد: استاد افشار در آن روزها با وجود وضعیت جسمی نامناسب در این جلسات شرکت میکرد و این نتیجه همین تلاش بی وقفه در وی بود.
شکلگیری بنیان هویتی افشار در یزد
"عبدالعظیم پویا" از پژوهشگران یزدی با بیان اینکه بن مایههای مدنی رفتار و کردار ایرج افشار، شناسنامه‌ای آبرومندی برای یزدیهاست.
وی درباره خصلت کم آزار بودن یزدیها به بخشی از پایان نامه دکتری مردمشناسی "سان لی" از محققان سوئیسی در مورد شهر میبد اشاره کرد و گفت: وی در پایان نامه خود مینویسد هر چند در ابتدای اقامت یکسالهام در این دیار، نگران وسایل رفاهی و اقامتم در این شهر بودم، ولی در این مدت حتی یک نزاع هم روی نداد و این شهر تنها یک پلیس داشت که آن هم در اکثر اوقات نبود و هیچ اتفاقی نیز در مدت نبودنش، روی نمیداد." اصولاً شهر یزد شهر تجارت است چرا که لازمه تجارت موفق، امنیت و آرامش است ولی متاسفانه این شهر محل مناسبی برای رشد و فعالیت‌های فرهنگی نبوده است و لذا این سئوال مطرح می‌شود که اگر ایرج افشار در یزد پرورش یافته بود نیز به این همه افتخار دست مییافت؟ یا این که بالندگی فرهنگی و پرورشی افشار در خارج از یزد روی داده است؟
علی اصغر دادبه در این مورد این نکته معتقد است که نهالها در گلخانه تولید می‌شود ولی باید در جایی دیگر خارج از گلخانه رشد یابد تا به درخت تبدیل شود و قطعاً این موضوع در مورد افشار نیز صادق است و زمینههای رشد ایرج افشار در یزد شکل گرفته است.
افشار از نگاه یکی از شاگردانش
دکتر فریبا افکاری، کارشناس فهرست‌نویسی نسخ خطی دانشگاه تهران و عضو گروه نسخه‌شناسی فرهنگستان هنر نیز در مورد استاد افشار گفت: سخن گفتن در باب ایرج افشار از همه حیث مشکل است به خصوص از این حیث که دانشجو و شاگرد ایشان باشم.
وی که از سال 1368 در کلاسهای ایرج افشار در بخش نسخ خطی کتابخانه مرکزی دانشکاه تهران حضور داشته است، افزود: استاد افشار، بنیانگذار رشته کتابداری به عنوان قدیمیترین گروه کتابداری در ایران در دانشگاه تهران در سال 1346 بودند که همیشه تا لحظههای آخر عمر درمورد آن دلسوزی و مراقبت داشتند.
افکاری در این باره از ارتباط مستقیم دکتر افشار در تامین منابع دیداری و شنیداری و چاپی و نسخ خطی، چاپ سنگی و همه موارد در دانشگاه تهران گفت و افزود: استاد افشار در حوزه خرید و فروش و قیمت گذاری نسخ خطی یگانه بود. استاد افشار، مشاور بزرگترین مراکز تحقیقاتی جهان برای تامین نسخ خطی، از تیما به عنوان بزرگترین انجمن نسخ خطی تا مجموعه موسسات تحقیقاتی الفرقان در لندن، بود.
به گفته این دانش آموخته مکتب ایرج افشار، افشار بیمنت در کتابخانه دانشگاه حضور مییافت و ریالی در ازای اقداماتش که عرفاً و قانوناً مرسوم بود، دریافت نمیکرد و برای نسخههای خطی که به اعتبارش توسط مجموعهداران گردآوری میشد، قیمت‌گذاری میکرد.
وی افزود: نام افشار کافی بود تا تمام مجموعهداران اعتماد کنند و مجموعه خود را در اختیار کتابخانه دانشگاه قرار دهند، نام افشار کافی بود تا در صدر شرکتکنندگان یک سمینار قرار بگیرد و همه با شوق برای آن سمینار مقاله ارائه دهند.
افکاری، یکی از اقدامات افشار در مدت حیاتش را برگزاری اولین دوره نسخ خطی کشور در سال 1369 در دانشگاه تهران ذکر کرد و گفت: استاد افشار، حق بسیار بزرگی بر گردن کتابداری ایران در حوزه آموزش این رشته دارد چرا که هنوز هم بسیاری از اساتید به فراگیری این رشته به روش استاد - شاگردی و سینه به سینه معتقد هستند ولی به پیشنهاد دکتر افشار و تامین مدارک و منابع درسی آن، این گروه آموزشی تاسیس شد.
افکاری که اخیراً برگزیده دومین جایزه گنجینه پژوهشی زنده‌یاد ایرج افشار شده است، تاکید کرد: اعتقادی که افشار به آموزش نسل آینده داشتند، یکی از بزرگترین امتیازات و تفاوتهای افشار با دیگر معاصران خودشان بود.
وی، استاد افشار را از پرکارترین و پرنویسترینها در همه حوزههای ایران شناسی، کتابداری، نسخه شناسی، مجله نگاری و گلگشت در وطن خواند.
تلاش افشار برای برقراری ارتباط با ایرانشناسان جهان
افکاری در مورد خاندان افشار نیز اظهار کرد: جالب است که همه این خاندان به نحوی نامآور هستند به طوری که "خسرو افشار" برادر ایشان، ابریکار ماهر و متخصصی بود و اولین مقاله در مورد کاغذ ابری که اصالتاً ایرانی است را نوشت ولی امروز کشور ترکیه این حوزه را منتسب به خود میداند.
وی افزود: "ساسان افشار" در حوزه کتابهای نفیس تخصص دارد و مرحوم "بابک افشار" صاحب یک کتابفروشی بود که محفل و پاتوق بزرگان ایران بود و ایرج افشار با فوت وی، مجموعه مقالاتی که در مورد کتابفروشیهای ایران بود را گردآوری و در قالب دو جلد کتاب با نام "کتاب فروشی" چاپ کرد و از این طریق نام تمام کتابفروشیهایی که از یاد رفته بودند را زنده کرد.
این دکترای کتابشناسی در ادامه گفت: استاد افشار رابط بین نسخهشناسان و ایرانشناسان جهان بود و با همه آنها از هر کشور و زبانی در ارتباط مستقیم بود و زمانی که در حوزههای بین المللی وارد میشد، شمع آن محفل بود.
وی اضافه کرد: استاد ایرج افشار، باب جدیدی را در نسخه‌شناسی فارسی که تا آن زمان به زبان عربی و غیره بود، به روی همگان گشود و ویژگیهای خاص زبان فارسی را در نسخه‌شناسی به جهانیان معرفی کرد. افشار از همه منابع جدید مطلع بود و با تکنولوژیهای روز با همه نسخهشناسان جهان در ارتباط بود و دست رد به سینه هیچ فرد و دانشجویی نیز نمیزد.
افشار به اخلاق علمی افشار، اشاره و تصریح کرد: استاد تاکید داشت که عکس و تصویر نیز همانند مقاله باید به منبع آن ارجاع شود که این به معنای به روز بودن و قدردان بودن وی بود ولی متاسفانه امروز این خلاء در استنادها دیده می‌شود.
افکاری با ذکر خاطرهای از ایرج افشار در مورد اعتقاد قلبی و اخلاقی وی به کارش، گفت: زمانی که ایشان در بیمارستان بستری بودند، کتاب "فهرست نسخههای خطی سلطنتی اتریش" ایشان به عنوان کتاب سال شناخته شد و ایشان تمام جایزه مالی آن را به برای خرید نسخ خطی برای دانشگاه تهران، اهدا کردند.
نگاه ویژه افشارها به نهاد وقف
یکی از اقدامات بزرگ فرهنگی خاندان افشارها در یزد، ترویج سنت حسنه ملی و دینی وقف با موقوفاتی بود که در یزد و نیز تهران برای توسعه آموزش ابتدایی و آموزش عالی برجای گذاشتهاند که همچنان نیز ساری و جاری است.
به گفتهی "علی اکبر جعفری" مدرس دانشگاه، محمود افشار در سال ۱۳۳۷ با وقف املاک بسیار در یزد، تهران، شمیران و شهر ری، بنیاد موقوفات افشار را بنیان نهاد که تا امروز با هدف "فعالیت‌های فرهنگی به منظور تعمیم و گسترش زبان فارسی و تحکیم وحدت ملی" به کار خود ادامه داده است و کوشش‌های بسیاری چون انتشار ده‌ها کتاب در بارۀ تاریخ و فرهنگ ایران و زبان و ادب پارسی، اهدای جوایز سالانه به استادان و پژوهشگران حوزۀ ایرانشناسی، ساخت مدرسه، بخشش زمین به آموزش و پرورش و دانشگاه و همکاری مجدانه با مؤسسۀ لغت‌نامۀ دهخدا را در کارنامه دارد.
وی ادامه داد: ایرج افشار از چنین پدری زاده شد و در چنین محیطی بالید. ثروت خانوادگی نیز مجالی فراهم کرد که رها از دغدغه معیشت، عمر خویش را وقف پژوهش در تاریخ و فرهنگ و ادب ایران کند. این که در ۱۹ سالگی و پیش از پایان دورۀ دبیرستان از سوی پدر به مدیریت مجلۀ آینده گمارده شد، نشان می‌دهد که آموخته‌های علمی و ادبی‌اش در آغاز جوانی درخور توجه بوده است و از آن زمان که تلاش دانشی خود را آغاز کرد تا همین ایام واپسین حیات از کوشش وکاوش علمی دمی فرو گذار نبود و بیش از 65 سال در ساحت‌های علمی گوناگون کوشید.
جعفری خاطرنشان کرد: نهادهای مدنی که امروز از آنها به عنوان بنیان‌های جامعه مدرن یاد می‌شود در جامعهی ما نیز بی‌سابقه نیست و یکی از این نهادهای مدنی که کارکردهای فرهنگی-اقتصادی فراوانی دارد، نهاد وقف است که دکتر افشار به پشتوانهی این نهاد تنومند و پرسابقه‌ی فرهنگ ما، بنیان یک موقوفه فاخری را گذاشت که در خدمت توسعه و تقویت زبان فارسی است.
دادبه، مدیر گروه ادبیات دائرة المعارف بزرگ اسلامی نیز در این رابطه تصریح کرد: هر چند برخی نهادهای مدنی امروز با اسمها و ژستهای تازه معرفی می‌شود، ولی اساساً همه مسائل و موضوعات دارای پیشینه و سابقه است. خاندان افشار بخشی از اموال خود را به صورت وقف و خیریه مدنی به شکل مدرن و جدید در اختیار نیازهای امروز جامعه قرار داده‌اند، به نحوی که امروز در دایره المعارف بزرگ اسلامی بخشی از این موقوفه به اهدای جایزه و حمایت پایان نامه‌های حوزه کتابداری و بخشی نیز به زبان شناسان فارسی برجسته در سراسر دنیا اختصاص یافته است.
به اعتقاد وی، قطعاً این گونه اقدامات نتیجه پایهریزی بنیادهای فرهنگی و مذهبی نیاکان ماست و به رفتارهای انسانی و کارهای نیک آنها به صورت‌های مختلف باز می‌گردد، حتی پژوهشهای یزدشناسی ایرج افشار نیز به نوعی بازگشت به اصل خود است که وی را به ادای دین در قبال فرهنگ این دیار واداشت.
تحقیقات و تالیفات افشار در مورد یزد
"حسین مسرت" یزدپژوه باسابقه با اشاره به تولد افشار در مهرماه 1304 از خانواده‌ی یزدی دکتر "محمود افشار یزدی" و "نصرت برازنده یزدی"، گفت: افشار از کودکی در بیشتر سفرهایی که پدر به یزد داشت، همراه وی راهی این شهر تاریخی میشد و خود نیز بعدها همسری یزدی گرفت. عشق و علاقهی او به زادگاه پدریاش، تا واپسین دم زندگانی در جانش شعله میکشید و هر ساله در گذر سفرهایی که به جنوب و شرق کشور داشت، از یزد میگذشت و چند روزی در این دیار میماند. همیشه مهمانان خود را از سراسر ایران و جهان، از یزد میگذارند تا با معرفی شهر خود به داشته‌های فرهنگی‌اش ببالد و این شور و شوق به شهر یزد در تک تک آثار فراوانی که درباره یزد نوشته است هویداست.
به گفتهی این محقق یزدی، نخستین اثر تالیفی ایرج افشار در باره یزد، دوره جامع و ارزشمند "یادگارهای یزد" است که در دوجلد و سه دفتر فراهم شده و حاصل سفرهای دهگانه او در سال‌های مختلف به این شهر باستانی است و اگر نبود این دلبستگی شاید این کار به سرانجام این چنین شکوهمند نمیرسید.
وی، دومین کار تالیفی افشار که نشان از کوشش‌های 40 ساله وی در راه گردآوری آن دارد را "واژه نامه یزدی" خواند و گفت: افشار در مورد این کتاب مینویسد که جرقهی این کار را مقالات صادق هدایت مندرج در مجله سخن در ذهن او زده است اما به صورت جدی از سال 1329 به گردآوری آن دست زده و در این راه نیز از کمک و یاری بسیاری از یزدیها بهره برده است.
مسرت بیان کرد: سومین کار تالیفی - تحقیقی او در باره یزد، گردآوری و تدوین دوره‌ی پنج جلدی "یزدنامه" است که متاسفانه دو جلد آن به چاپ نرسید و در بردارنده تمامی گفتارهای او در باره یزد و گلچینی از گفتارهای کهنه و نو دیگران در موضوعات گوناگون در مورد یزد است.
وی تصریح کرد: استاد افشار در مدت 60 سالی که به صورت جدی در کار پژوهشهای ایران شناسی بوده است، آثار زیادی در حوزه تاریخ، فرهنگ و ادب یزد، تصحیح، گردآوری و تالیف کرد که فهرست درازی را در برمی‌گیرد به نحوی که بنابر فهرست چاپ کردهها 125 مقاله در مورد یزدشناسی داشته و 35 کتاب نیز در این حوزه چاپ شده است.
مسرت خاطرنشان کرد: "تاریخ جدید یزد" احمدبن حسین بن علی کاتب یزدی، "تاریخ یزد" جعفربن محمد بن حسن جعفری، "جامع الخیرات" سید رکن الدین جسینی یزدی، از جمله کتابهای چاپ شده به کوشش دکتر ایرج افشار بوده است.
پیشنهاد نامگذاری خیابانی در یزد به نام افشار
علی اصغر دادبه که خود نیز از چهرههای ماندگار یزد است، در پایان این میزگرد ذکر چند نکته را ضروری خواند و گفت: نکته اول این است که بین دانستن و باور داشتن تفاوت است چرا که بسیاری از افراد چیزهایی را میدانند ولی به آن باور ندارند، لذا لقلقهی زبان باقی میماند و حرکتی از ناحیه این دانستههایشان ، انجام نمی‌شود ولی افشار عالم عامل بود.
وی بیان کرد: آثار اشخاص همیشه نوشتارهایشان نیست بلکه مهمتر از نوشتارهایش، چیز دیگری است. زمانی که یک موسسه علمی میخواست به اقبال لاهوری لقب«سر» اهدا کنند. وی دست معلمش که پیرمرد نزاری بود گرفت و به آن مجلس برد و خواستار دادن این لقب به وی شد، وقتی علت را از این خواسته جویا شدند، او گفت: "یکی از آثار این پیرمرد، من هستم. لذا مهم ترین اثر یک معلم خوب، شاگردان خوب است.آثار بااهمیت افشار فارغ از کتابها و مقالاتش شاگردان تاثیرگذاری نظیر خانم دکتر افکاری و اقای مسرت و.... است که اکنون در غیاب او راه او را ادامه می‌دهند.
دادبه ابراز امیدواری کرد، مسئولان شهر یزد متوجه شوند که کمترین کاری که می‌توانند در قبال خدمات این دانشمند برجسته برای شهر یزد انجام دهند، نامگذاری یکی از خیابان‌های اصلی این شهر به نام ایرج افشار است و اگر چنین نکنند، از ارج و قدر آن بزرگمرد چیزی نمی‌کاهد اما قدرناشناسی مسئولان را ثبت تاریخ می‌کند.
منبع: ایسنا
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید