آن ارابه‌ران و ارابه و اسب

1394/7/12 ۱۰:۵۴

علی شروقی: ساعت ١٢ شب جمعه، ١٠ مهرماه، عبدالرحیم جعفری که از سوم مهرماه در بیمارستان ایران‌مهر بستری بود، درگذشت؛ مردی که یکی از ارکان مهم تاریخ نشر ایران بود و با تأسیس انتشارات امیرکبیر در ٢٨ آبان سال ١٣٢٨ نقطه عطفی را در تاریخ نشر کتاب در ایران رقم زد، چنانکه امروزه کمتر نویسنده و مترجم نامدار ایرانی است که کتابی در این انتشارات منتشر نکرده باشد؛ کتابی با نشان ارابه‌رانی در هیأت سربازی هخامنشی که نشان امیرکبیر بود و هنوز هم هست و گرچه جعفری دیگر سال‌ها بود که این نشان را واگذارده بود اما در حافظه جماعت کتاب‌خوان نام‌ونشان امیرکبیر همچنان با نام او که موسس این انتشارات بود عجین است و امروزه کمتر کتابخانه‌ای هست که بین کتاب‌های چیده‌شده در آن، کتاب‌هایی با این نشان ارابه‌ران و ارابه و اسب به‌وفور یافت نشود. عبدالرحیم جعفری در سال ١٢٩٨ در خانواده‌ای فقیر متولد شد.

علی شروقی: ساعت ١٢ شب جمعه، ١٠ مهرماه، عبدالرحیم جعفری که از سوم مهرماه در بیمارستان ایران‌مهر بستری بود، درگذشت؛ مردی که یکی از ارکان مهم تاریخ نشر ایران بود و با تأسیس انتشارات امیرکبیر در ٢٨ آبان سال ١٣٢٨ نقطه عطفی را در تاریخ نشر کتاب در ایران رقم زد، چنانکه امروزه کمتر نویسنده و مترجم نامدار ایرانی است که کتابی در این انتشارات منتشر نکرده باشد؛ کتابی با نشان ارابه‌رانی در هیأت سربازی هخامنشی که نشان امیرکبیر بود و هنوز هم هست و گرچه جعفری دیگر سال‌ها بود که این نشان را واگذارده بود اما در حافظه جماعت کتاب‌خوان نام‌ونشان امیرکبیر همچنان با نام او که موسس این انتشارات بود عجین است و امروزه کمتر کتابخانه‌ای هست که بین کتاب‌های چیده‌شده در آن، کتاب‌هایی با این نشان ارابه‌ران و ارابه و اسب به‌وفور یافت نشود.  عبدالرحیم جعفری در سال ١٢٩٨ در خانواده‌ای فقیر متولد شد. پدرش پیش از آنکه او متولد شود، خانواده را گذاشت و به مشهد رفت و دیگر بازنگشت. جعفری مدتی از دوران کودکی خود را تحت سرپرستی خانواده منتخب‌الملک، معاون وقت وزارت امورخارجه، گذراند؛ دوران خوشی که دیری نپایید. منتخب‌الملک به افغانستان منتقل شد و دوران رنج و محنت برای عبدالرحیم جعفری و خانواده‌اش از سر گرفته شد و تلاشِ معاش، جعفری را از درس و مدرسه بازداشت. برای گذران زندگی خود و خانواده‌اش ناچار به ترک تحصیل شد. کارگری می‌کرد تا زندگی بگذرد و در همین دوران بود که کار در چاپخانه علی‌اکبر علمی او را وارد دنیای چاپ و نشر کرد. داماد برادر علی‌اکبر علمی شد و در همین مدت پولی پس‌انداز کرد و در ٢٨ آبان ١٣٢٨ انتشارات امیرکبیر را تأسیس کرد. محل انتشارات در آغاز، در طبقه دوم چاپخانه آفتاب در خیابان ناصرخسرو بود و نشانِ اول انتشارات هم کله یک شیر. از جمله اولین کتاب‌هایی که در امیرکبیر منتشر شد، «زندگی خوش و کوتاه فرانسیس مکومبر» ارنست همینگوی به ترجمه ابراهیم گلستان بود؛ کتابی که البته گلستان گفته است از نظر او هنوز برای چاپ آماده نبود و به کار بیشتر نیاز داشت اما بدون اطلاع و رضایت او برای چاپ به این انتشارات سپرده شده بود. امیرکبیر کم‌کم گسترش یافت و نشانش هم از آن کله شیر به اسب و ارابه و ارابه‌ران هخامنشی تغییر کرد. از جمله کتاب‌های مهمی که امیرکبیر با نشان اولش، کله شیر، چاپ کرده می‌توان به یکی از چاپ‌های قدیمی «تاریخ مشروطه ایران» احمد کسروی اشاره کرد. در دهه‌های ٤٠ و ٥٠ امیرکبیر یکی از مهم‌ترین ناشران ایرانی علوم انسانی بود. کتاب‌های هدایت با طرح جلدهای آبی و جلد سخت و در قطع وزیری، «شب‌نشینی باشکوه» ساعدی با جلد قهوه‌ای و طرح اسکلت‌هایی روی جلد و کتاب‌های دیگری از او از جمله تک‌نگاری‌های «خیاو» و «اهل هوا»، «مدیر مدرسه» و بسیار کار دیگر از آل‌احمد، «همسایه‌ها» و «داستان یک شهر» احمد محمود، بسیاری از کتاب‌های بزرگ علوی، «تاریخ هجده‌ساله آذربایجان» احمد کسروی، «انفجار در کلیسای جامع» آلخو کارپانتیه با ترجمه سروش حبیبی، شعرهای زندان رضا براهنی، ترجمه بهمن فرزانه از «صدسال تنهایی» مارکز و «جزیره پنگوئن‌ها»ی آناتول فرانس با ترجمه محمد قاضی از جمله آثار بسیار مهمی بودند که در زمانی که عبدالرحیم جعفری هنوز خود مالک انتشارات امیرکبیر بود در این انتشارات منتشر شدند. تأثیری که او با تأسیس انتشارات امیرکبیر به‌جا گذاشت ثمره تلاش فردی دشواری بود در زمانه‌ای که نشر و انتشارات در ایران حرفه‌ای نبود و قدمت چندانی نداشت. جعفری چندسال پیش کتاب خاطرات خود را با عنوان «در جست‌وجوی صبح» منتشر کرد؛ خاطراتی که واکنش‌های متفاوت و متضادی را برانگیخت. این خاطرات، جدا از نقدهایی که بر آن شد، بدون‌شک بخشی از تاریخ فرهنگ معاصر ایران را از نگاه مردی که با تأسیس انتشارات امیرکبیر نقشی مهم در این تاریخ داشت، بازمی‌گفت.

روزنامه شرق