دنیای امروز به سرداران صلح نیاز دارد

1394/5/28 ۰۹:۵۳

بیست و ششم مردادماه، نشست «كودتای ٢٨ مرداد، مسائل امروز، تحولات آینده» از سلسله نشست‌های آموزشی گفتمان فردا، به همت حزب اراده ملت ایران (حاما) برگزار شد. سخنرانان این نشست محسن رهامی، استاد دانشگاه و رییس شورای هماهنگی جبهه اصلاحات و صادق زیباكلام، استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران بودند كه هر دو در گفته‌های خود بر‌اینكه درباره كودتای ٢٨ مرداد ٣٢ هنوز سوالات زیادی بی‌پاسخ مانده است تاكید كردند.

فاصله گرفتن اشخاص و احزاب از مصدق یكی از دلایل وقوع كودتا بود

عاطفه شمس/ با نزدیك شدن به شصت و دومین سالگرد كودتای

بیست و ششم مردادماه، نشست «كودتای ٢٨ مرداد، مسائل امروز، تحولات آینده» از سلسله نشست‌های آموزشی گفتمان فردا، به همت حزب اراده ملت ایران (حاما) برگزار شد. سخنرانان این نشست محسن رهامی، استاد دانشگاه و رییس شورای هماهنگی جبهه اصلاحات و صادق زیباكلام، استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران بودند كه هر دو در گفته‌های خود بر‌اینكه درباره كودتای ٢٨ مرداد ٣٢ هنوز سوالات زیادی بی‌پاسخ مانده است تاكید كردند. رهامی در تبیین عوامل شكست نهضت مقاومت ملی و دولت مصدق پنج محور را برشمرد كه به حاشیه راندن احزاب و نهادهای مدنی، انحلال مجلس، شخص‌محوری و فاصله گرفتن روحانیت از مصدق، تشدید اختلافات بین اشخاص و فقدان سرداران صلحی كه بتوانند روابط دولت مصدق را با دنیا تنظیم كنند سر‌خط‌های این عوامل بودند. زیباكلام نیز كه با تاخیر به جلسه وارد شده بود به توضیح دیدگاه‌های موجود نسبت به كودتای ٢٨ مرداد پرداخت و گفت: این واقعه بیش از آنكه مورد تجزیه و تحلیل درست و واقع‌بینانه قرار گرفته باشد بیشترین كاركرد آنچه پیش از انقلاب و چه پس از آن، بهره‌برداری سیاسی از واقعه بوده است. در ادامه به دلیل فضای حاكم بر سیاست كشور سخنان زیباكلام بیش از آنكه به بررسی بحث تاریخی كودتا و علل آن بپردازد رنگ و بوی سیاست‌های جناحی امروز را یافت و پس از رسیدن به زمان پرسش و پاسخ موضوع بحث به‌طور كامل از موضوع كودتای ٢٨ مرداد فاصله گرفت.

به دلیل تاخیر دیگر میهمان نشست، محسن رهامی، استاد دانشگاه و رییس شورای هماهنگی جبهه اصلاحات سخن را آغاز كرد. وی قبل از هر چیز بر ضرورت آسیب‌شناسی مشروطه و عوامل عدم موفقیت آن تاكید كرد و گفت: با بحث در این باره می‌توان امیدوار بود گذشته چراغ آینده ما قرار بگیرد. رهامی به سخنرانی‌های خود در فاصله ١٤ تا ٢٨ مرداد در استان‌های ایلام و كرمانشاه اشاره‌ای داشت كه در آنها به این نكته پرداخته كه چگونه عزلت‌نشینی و كنار كشیدن برخی سیاست‌مردان زحمات دیگران در مشروطه و نهضت مقاومت ملی كه مقاومت ملی نفت جزیی از آن بود را به هدر داد. وی ادامه داد: باید بررسی كرد كه چرا مشروطه در سوئد، انگلستان و بلژیك جواب داده اما در ایران موفق نشد و چرا نهضت مقاومت ملی ایران دچار شكست و به كودتا منجر شد بنابراین برگزاری چنین جلساتی برای پاسخگویی به این سوالات لازم است. سپس با اشاره به اینكه در فضای فعلی كشور برخی رسانه‌ها مترصد فرصت هستند تا با هر اتفاق، فضا را امنیتی جلوه دهند گفت تشكیل این‌گونه جلسات می‌تواند در اطلاع‌رسانی شفاف رسانه‌ها بسیار موثر باشد.

رهامی به علل شكست نهضت مقاومت ملی اشاره كرد و گفت: چرا نهضتی كه با حمایت اكثریت مردم و پشتیبانی احزاب در ٣٠ تیر به پیروزی رسید به فاصله یك سال سرانجامی چون شكست یافت. آیا چنین سخنانی صحیح است كه در شكست مصدق و نهضت مقاومت ملی، چند كیف دلاری كه به ایران وارد شده و عده‌ای مثل شعبان بی‌مخ به اضافه تعدادی افراد فاسد نقش داشته‌اند؟ سابق بر آن چند نفر در دفاع از نهضت مقاومت ملی مصدق در كشور به شهادت رسیده بودند؟ كسانی كه در نهضت ٣٠ تیر ١٣٣٠ شعار «یا مرگ یا مصدق» سر داده بودند در جریان كودتای ٢٨ مرداد ١٣٣٢ كجا رفته و چرا یك نفر از آنها در این كودتا كشته نشد؟ چگونه یك حكومت ملی كه به گفته مصدق به پشتیبانی مردم تكیه داشت شكست خورد؟ آیا چنین اتفاقی می‌تواند در كشور ما و كشورهای دیگر دوباره بازسازی شود؟ چه عواملی سبب می‌شود حكومت‌های ملی شكست بخورند؟ اینها سوالاتی جدی است كه ما به عنوان میراثداران انقلاب اسلامی و كسانی كه به اصلاح می‌اندیشیم- و نه به انقلاب- باید به دنبال پاسخ آنها باشیم چراكه انقلاب هزینه‌های زیادی در بر دارد اما وقتی به اصلاح بیندیشید پاسخ دادن به این سوالات نیز اهمیت بیشتری می‌یابد.

به حاشیه رفتن احزاب عامل كودتا بود

رییس شورای هماهنگی جبهه اصلاحات، پنج محور را برای پاسخ به سوالات بالا –دلایل عمده وقوع كودتای ٢٨ مرداد- مطرح كرد و گفت: یكی از مسائل مهم این است كه در این نهضت ابتدا مردم، احزاب و گروه‌ها در صحنه هستند اما به فاصله یك سال به حاشیه می‌روند یعنی احزاب، گروه‌ها و نهادهای مدنی كه حكم اسكلت ساختمان سیاسی را داشته و وظیفه بسیج مردم را بر عهده دارند به‌تدریج كنار رفتند اما اینها توسط چه كسانی سركوب شدند و چه جریانی آنها را از دور خارج كرد؟ چرا در كشورهای جهان سوم پیوسته با توسعه احزاب مخالفت می‌شد؟ چرا هنوز تلاش می‌شود در برهه‌هایی حساس مثل انتخابات به جای اینكه احزاب تصمیم‌گیری كنند در محافل خصوصی تصمیمات گرفته شود؟ پیش از كودتا، احزابی كه نسبت به مصدق انتقاد داشتند توسط او كه انتقاد و داشتن رقیب را برنمی‌تابید حذف می‌شدند، از سوی دیگر نیز به دلیل رفتارهای مصدق احزاب به حاشیه رفتند.

دلیل فاصله گرفتن مردم از احزاب، ورود احزاب بدلی بود

گویا به‌تدریج فضای عمومی به سمتی رفت كه حزب را منفور شمرده و عدم عضویت در احزاب و گروه‌ها امری مقدس به شمار می‌رفت. در حالی كه نقطه اتصال این احزاب مصدق بوده و با پشتیبانی آیت‌الله زنجانی و سپس دیگرانی مثل آیت‌الله كاشانی نیز پشتوانه مذهبی می‌یافتند اما در شرایط پیش آمده حزبی شدن امر مذمومی شد. دلیل اینكه مردم از احزاب فاصله گرفتند ورود احزاب بدلی به نهضت مقاومت ملی بود. به محض اینكه با روی كار آمدن مصدق فضا باز شد احزاب بدلی سفارشی كه در اتاق‌های فرمان دیگران مشكوك طراحی شده بودند در حالی كه همه مردم ایران بر مرجعیت تام آیت‌الله بروجردی معتقد بودند ـ مراجع دیگری نیز حضور داشتند اما ایشان محوریت را داشتند ـ در طرفداری از مصدق شعار «مرده باد بروجردی و زنده باد مصدق» سر دادند بنابراین روحانیون و علما نیز از مصدق فاصله گرفته و حاشیه‌نشین شدند و اطراف مصدق خالی شد.

انحلال مجلس اشتباه بزرگی بود

دوم، غیبت نهادهای مدنی از دیگر دلایل وقوع كودتا است. حضور مجلس حضور ملت است و كودتا در غیاب مجلس اتفاق می‌افتد با تمام احترامی كه برای مصدق قایل هستم، معتقدم كه انحلال مجلس و نهادهای مردمی، اشتباهی بود كه به نهضت مقاومت ملی و دولت مصدق ضربه بزرگی وارد كرد. آیت‌الله كاشانی نیز از دیدن بی‌اعتنایی مصدق، كنار می‌كشد و بنابراین به عنوان محور سوم، شخص‌محوری جای جمع‌محوری و خرد‌جمعی را می‌گیرد. چهارم، علاوه بر اختلاف بین احزاب تشدید اختلافات بین اشخاص بود كه سبب شد تعدادی خانه‌نشین و گوشه‌گیر شوند. انتقادی در اینجا وارد است كه در بحث‌های سیاسی بنا نیست لزوما به نتیجه آنی فعالیت‌ها اندیشید ممكن است حركتی سال‌ها بعد به ثمر برسد پس این تصور كه چون من در این دولت سهمی ندارم كنار می‌كشم، تصور غلطی است. پنجم این بود كه كشورهای خارجی نیز از مصدق حمایت نمی‌كردند، قدرت‌های عمده‌ای چون شوروی، انگلیس و فرانسه یا كنار كشیده بودند یا علیه او بودند در‌حالی كه امروزه برای پیشگیری از خطرات و مشكلات باید جوامع و دولت‌هایی را یافت كه در برهه‌هایی از ما حمایت كنند. دولت مصدق در آن شرایط از پشتیبانی مردانی كه در جهت تنظیم روابط و تعامل با دنیا اقدام كنند محروم بود. در حالی كه ما به سرداران صلحی نیاز داشتیم كه بتوانند حمایت بین‌المللی را برای كشور جذب كنند. این مسائل به شكست نهضت مقاومت ملی و دولت مصدق و وقوع كودتا و پس از آن استبداد شدید شاه منجر شد.

در ادامه نشست صادق زیباكلام، استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران نیز به توضیح دیدگاه‌هایی كه نسبت به كودتای ٢٨ مرداد وجود دارد، پرداخت و گفت كه این واقعه بیش از آنكه مورد تجزیه و تحلیل درست و واقع‌بینانه قرار گرفته باشد بیشترین كاركرد آنچه پیش از انقلاب و چه پس از آن، بهره‌برداری سیاسی از این واقعه بوده است. سخنان زیباكلام در ادامه به دلیل فضای حاكم بر سیاست كشور بیش از آنكه به بررسی بحث تاریخی كودتا و علل آن بپردازد رنگ و بوی سیاست‌های جناحی امروز را یافت. در پایان نیز زمانی به پرسش و پاسخ اختصاص یافت كه سوالات و بالطبع پاسخ آنها به‌طور كامل از موضوع نشست یعنی كودتای ٢٨ مرداد دور شده و به بحث‌های سیاسی روز و مسائل احزاب پرداختند.

روزنامه اعتماد