مطالعه شهرهای پیاده محور در جهان و ایران / الهام دهقان مهرجردی

1394/5/6 ۰۹:۵۷

حرکت پیاده طبیعی‌ترین، قدیمی‌ترین و ضروری‌ترین شکل جابه‌جایی انسان در محیط است و پیاده‌روی هنوز مهم‌ترین امکان برای مشاهده مکان‌ها، فعالیت‌ها و احساس شور و تحرک زندگی و کشف ارزش‌ها و جاذبه‌های نهفته در محیط به‌شمار می‌رود. برنامه‌ریزی برای توسعه فضاهای پیاده در شهرها و همچنین ممنوعیت ورود خودروها به فضاهای شهری پرتردد محور اصلی برنامه‌ریزی‌های شهری در بسیاری از شهرهای جهان است.دلزدگی مردم از زندگی ماشینی و تبعاتی که دنیا از افزایش تعداد خودروها در شهرها متحمل شده و آلودگی‌های زیست محیطی و افزایش میزان مصرف سوخت در جهان، نیاز به فضاهای عاری از وسایل نقلیه را بسیار برجسته کرده است.در سال 1997 در کنفرانسی در لیون فرانسه بحث «حرکت به سمت شهرهای پیاده» مطرح شد.

حرکت پیاده طبیعی‌ترین، قدیمی‌ترین و ضروری‌ترین شکل جابه‌جایی انسان در محیط است و پیاده‌روی هنوز مهم‌ترین امکان برای مشاهده مکان‌ها، فعالیت‌ها و احساس شور و تحرک زندگی و کشف ارزش‌ها و جاذبه‌های نهفته در محیط به‌شمار می‌رود. برنامه‌ریزی برای توسعه فضاهای پیاده در شهرها و همچنین ممنوعیت ورود خودروها به فضاهای شهری پرتردد محور اصلی برنامه‌ریزی‌های شهری در بسیاری از شهرهای جهان است.دلزدگی مردم از زندگی ماشینی و تبعاتی که دنیا از افزایش تعداد خودروها در شهرها متحمل شده و آلودگی‌های زیست محیطی و افزایش میزان مصرف سوخت در جهان، نیاز به فضاهای عاری از وسایل نقلیه را بسیار برجسته کرده است.در سال 1997 در کنفرانسی در لیون فرانسه بحث «حرکت به سمت شهرهای پیاده» مطرح شد. اجرای این طرح در ابتدا محدود بود اما نتایج مثبت آن موجب افزایش گسترده این طرح شد و برنامه‌ریزی‌های شهری را در بسیاری از شهرها تحت تاثیر خود قرار داد. از مهم‌ترین دستاوردهای تبدیل خیابان سواره به پیاده می‌توان به افزایش تعاملات اجتماعی،تشویق ساکنان در بهبود محیط ،تقویت و بهبود جایگاه اقتصادی محدوده ، افزایش ارزش افزوده به‌علت افزایش تمایل مردم، شکل‌گیری قرارگاه‌های رفتاری مناسب ، حذف اتومبیل و کاهش آلودگی هوا و آلودگی صوتی ایجاد فضایی امن و ایمن اشاره كرد.

حذف وسایل نقلیه موتوری، جایگزین کردن انواع دوچرخه، احیای بافت اجتماعی شهرها، ایجاد مأمنی برای رهگذران و به حداقل رساندن فواصل شهری اصلی‌ترین محورهایی است که در توسعه فضاهای پیاده در شهرها مورد توجه قرار می‌گیرد. چنانچه این طرح با استانداردهای پیش‌بینی شده اجرا شود، ارتقای سطح کیفی زندگی مردم، استفاده بهینه از منابع انرژی طبیعی و افزایش سرعت جابه‌جایی شهروندان را به‌دنبال خواهد داشت.

شهر تبریز را می‌توان از شهرهای پیشگام در احداث پیاده راه به منظور تفکیک حرکت پیاده از سواره نام برد. محور تبریز در قلب شهر و درون بافت تاریخی قرار دارد، تا قبل از پیاده‌سازی، نماهای قدیمی و معماری خاصی که بدنه‌های این خیابان را تشکیل می‌دهند رو به فرسودگی داشت و بار ترافیکی سنگینی نیز در این منطقه پرازدحام به چشم می‌خورد. وجود جداره‌های باارزش، حضور مردم در اکثر نقاط معبر از گروه‌های مختلف سنی و جنسی، وجود ساختمان‌هايی باالگوی دوره‌های مختلف معماری در مسیر محور تربیت، وجود کنج‌های باارزش، وجود قاب نماهای باارزش، حضور گسترده درختان و ایجاد محیطی دلنشین از مهم‌ترین نکات مثبت این پیاده‌راه است.

علت‌ پیاده‌سازی خیابان جنت مشهد نیز شباهت بسیاری به علت پیاده‌سازی محور تربیت تبریز دارد.

خیابان لیان بوشهر را طوری طراحی كرده‌اند که معبر امنی برای شهروندان جهت خرید مایحتاج زندگی خود بدون هیچ‌گونه مزاحمت موتوری و ماشینی و دغدغه‌ تصادف و هرگونه خطرات ناشی از وسایل نقلیه موتوری بوده باشد. محور تاریخی خیابان صف (باغ سپهسالار) تهران یکی دیگر از مناطقی است که توسط سازمان زیباسازی به پیاده‌راه تبدیل شده است. خیابان صف از محور جنوبی به خیابان جمهوری اسلامی و از شمال به خیابان منوچهری منتهی می‌شود. وجود ساباط، سقف‌هایی که روی کوچه‌های قدیمی ساخته می‌شد روی کوچه مروی در تقاطع کوچه حیاط شاهی از نظر فضایی و کالبدی اهمیت خاصی در این کوچه دارد و فضای مکثی در مسیر کوچه به وجود آورده است تا رهگذران را در تابستان از گرمای هوا و در زمستان از باران و برف در امان نگه دارد. یکی دیگر از این محورها، پیاده راه خیابان ولی عصر تهران است که گفته می‌شود بلندترین خیابان خاورمیانه است .

همان‌طور که عنوان شد با اینکه پیاده راه‌های احداثی در ایران به‌عنوان اولین تجارب بدون اشکال نیستند، اما واضح و مبرهن است که تمامی این محورهای پیاده توانسته‌اند موفق بوده، اقشار گوناگون مردم را جذب كرده و فضایی مفرح را ایجاد نمایند. به‌طوری که وجود پیاده‌راه را می‌توان از شاخصه‌های مثبت یک شهر و نهاد مدیریتی آن ارزیابی کرد. پیاده‌راه‌های کنونی ایران از لحاظ عملکردی دارای دو نقش برجسته هستند: اول عملکرد تجاری شاخص در شهر که موجب استقبال جمعیت قبل از تبدیل آن به پیاده‌راه بوده است. دوم عملکرد تفریحی و تفرجی که پس از تبدیل خیابان به پیاده‌راه حاصل آمده است و با حذف نکات منفی خیابان فضایی شامل برآیند مثبت نیروهای اجتماعی، اقتصادی، عملکردی و... شهر را به وجود آورده است.

در کنار این نکات مثبت، این محور دارای نقاط ضعفی مانند عدم پیش‌بینی محل مناسب برای فعالیت‌های موقت همچون دست فروش‌ها، عدم همخوانی تابلوهای مغازه‌ها با معماری و هویت منطقه، از بین بردن و یا مخدوش كردن نماهای باارزش با اعمال تغییرات جدید، تنوع در شکل، اندازه، مصالح و رنگ تابلوهای تبلیغاتی ، عدم وجود کف‌سازی یکپارچه و مناسب، مکان‌یابی نامناسب مبلمان شهری در امتداد مسیر، به چشم آمدن تأسیسات شهری موجود همچون کابل‌ها، علمک‌ها، لوله‌ها و...، بارگیری و تخلیه بار در ساعات شلوغ روز عاملی در افزایش شلوغی و کاهش امنیت است.

امیدوارم با پیگیری طراحان شهری این مشکلات نیز در پیاده‌راه‌هاي بعدی حل شود .

قانون