آیین چراغ برات در خراسان

1394/4/22 ۱۰:۴۹

سنت چراغ برات، آیین همدلی‌ها و یاریگری‌هایی روحی و معنوی است که جغرافیای گسترده کشورهای مختلف خاورمیانه ازجمله سرزمین ما را دربرمی‌گیرد. این آیین در برخی از شهرها و آبادی‌های ایران ازجمله خراسان برگزار می‌شود. شب برات، عید برات یا روز برات از دیگر نام‌هایی است که بر این آیین گذارده‌اند. شب برات در میان فرقه‌های گوناگون صوفیه گرامی داشته می‌شود. خراسان، این زادگاه و جایگاه بالندگی تصوف، نیز با این معنی پیوندی مستحکم دارد.

یاریگری‌های معنوی با افروختن چراغ به یاد مردگان

سنت چراغ برات، آیین همدلی‌ها و یاریگری‌هایی روحی و معنوی است که جغرافیای گسترده کشورهای مختلف خاورمیانه ازجمله سرزمین ما را دربرمی‌گیرد. این آیین در برخی از شهرها و آبادی‌های ایران ازجمله خراسان برگزار می‌شود. شب برات، عید برات یا روز برات از دیگر نام‌هایی است که بر این آیین گذارده‌اند. شب برات در میان فرقه‌های گوناگون صوفیه گرامی داشته می‌شود. خراسان، این زادگاه و جایگاه بالندگی تصوف، نیز با این معنی پیوندی مستحکم دارد. شب برات آنگونه که مشهور است، به شب‌های سیزدهم تا پانزدهم ماه شعبان اطلاق می‌شده است. آنگونه که روایت کرده‌اند، برات به شبی می‌گفتند که هرکس در آن عبادتی انجام دهد و کار نیکی بکند از دوزخ دور می‌شود. دایره معنایی برات، از اعمال نیک تا بی‌گناهی و پاکی را دربرمی‌گیرد. پاسداشت یاد مردگان و نذر، بیان آرزوها و برگزاری جشن میلاد مهدی موعود، از تجلی‌های مهم این مراسم در استان خراسان است. چراغ برات یا شب برات در میان خراسانیان، چراغ و شبی است که یاد از دست‌رفتگان را در آن گرامی می‌دارند. این آیین با نوعی همدلی با زندگان و در گذشتگان گره خورده است. خراسانیان به‌ویژه در مشهد و پیرامون آن، در سه شب، چراغی را بر سر مزار درگذشتگان خاموش نمی‌کنند. آنها با روشن نگه داشتن چراغ یا فانوس، نوری به عالم تلخ و تاریک پس از مرگ و تنهایی خود و فرد درگذشته می‌تابانند تا به اعتقاد خود، او را از عذاب رهایی بخشند. مردم در شهرستان شیروان در خراسان‌شمالی بر این باورند که پروردگار بزرگ در این شب‌ها درهای رحمت را می‌گشاید، از این‌رو باید چراغ منزل‌شان روشن نگه داشته شود و کسانی نیز که نذری دارند، ادا کنند تا ثواب بیشتری را به خود متوجه سازند. روشن‌کردن شمع و پختن شیرینی از دیگر اقداماتی است که شب برات را با نوعی رویای دستیابی به برکت و نور گره می‌زند. مردم کاشمر در گذشته‌های دور در این شب‌ها همدلانه تکه‌ای از شاخه درختان بهشتی انار و انگور را در چهار گوشه پشت‌بام خود نصب می‌کردند و در انتهای هر شاخه به شیوه‌ای نمادین پنبه یا پارچه‌ای تمیز را پس از خواندن حمد گره می‌زدند تا پس از آتش‌زدن آن، به آرزوهایشان برسند.

این آیین از پس روزگاران دراز، اکنون به‌گونه‌ای فردی برگزار می‌شود و جنبه‌های همدلانه آن کم‌رنگ شده است. مردم کاشمر افزون‌بر این، در سه شب برات برای گفتن تسلیت به خانه پیرترین درگذشتگان می‌روند؛ سپس این کار را برای دیگر درگذشتگان بنا بر سن و جایگاه‌شان انجام می‌دهند. این همدلی یاریگرانه، سنگینی غم‌های خانواده‌های بازماندگان را اندکی می‌کاهد و به زیبایی آیین برات از منظر عاطفی و صله‌رحم می‌افزاید. جوانان در روستاها با برات‌خوانی به منزل تازه ‌درگذشته می‌روند تا همدلی خود را ابراز کنند. صاحبخانه نیز با خرما، شکلات، نبات و گردو، پذیرایشان می‌شود.

روزنامه شهروند