بی پیرایگی، نماد زیلوی ایرانی

1394/3/19 ۱۱:۱۵

در استان یزد به دلیل موقعیت خاص آب‌و‌هوایی و وضعیت اقتصادی، مردم به صنایع دستی روی می آورند. صنایع دستی یزد از زمان‌های قدیم تا به امروز مورد توجه هنرمندان و هنرشناسان بوده است. از این میان زیلو از صنایع دستی معروف استان یزد بوده كه قدمت آن به دوره پیش از اسلام می رسد كه در میان اعراب وجود داشته است.

در استان یزد به دلیل موقعیت خاص آب‌و‌هوایی و وضعیت اقتصادی، مردم به صنایع دستی روی می آورند. صنایع دستی یزد از زمان‌های قدیم تا به امروز مورد توجه هنرمندان و هنرشناسان بوده است. از این میان زیلو از صنایع دستی معروف استان یزد بوده كه قدمت آن به دوره پیش از اسلام می رسد كه در میان اعراب وجود داشته است.

زیلو یكی از قدیمی ترین محصولات دستباف است و از آن به عنوان فرشی كم بها كه از نخ بافته شده و در تابستان ایجاد خنكی می‌كند استفاده می شود. خاستگاه هنر زیلو بافی دراستان یزد محلی به نام بشنیغان در میبد بوده كه از این محل به جاهای دیگر رواج یافته است. به دلیل شباهت زیاد زیلو به حصیر، در نقش و بافت، می توان احتمال داد كه زیلوبافی مرحله تكمیل یافته حصیربافی است و بافندگان آن از این صنعت الهام گرفته‌اند.  زیلو به علت اینكه تار و پود پنبه ای دارد از گزند شن‌های روان كویر مصون می ماند در حالی‌كه قالی‌های رنگارنگ پشمی در برابر توفان شن تاب مقاومت نخواهند داشت. در زیلو بافی به علت كاربرد پنبه به عنوان عنصر اولیه بدون پرز در بافت، سلامتی بافنده و مصرف كننده را به مخاطره نخواهد افكند در صورتی كه پشم در قالی بافی سبب بروز بیماری‌هایی در دستگاه تنفسی خواهد شد. زیلو بر خلاف بسیاری از فرش‌ها و زیراندازها، فاقد تنوع رنگی است. معمولاً زیلو‌های خانگی نسبت به زیلو های مساجد از تنوع رنگ بیشتری برخوردار هستند و در رنگ‌های آبی، سفید، سبز، نارنجی، آبی و گلی بافته می شوند. علت اینكه اكثر مساجد و زیارتگاه های ایران و حتی خارج از ایران مانند كربلا، نجف، سامرا و... با زیلو مفروش می شوند همان سادگی و بی پیرایگی است كه مختص خانه خداست و آرامشی است كه رنگ آبی زیلوها به انسان می دهد. در این راستا سید ركن الدین محمد پدر میر شمس‌الدین كه از سادات و رجال نامی یزد بود، مدتی در رونق زیلوبافی میبد نقش مهمی ایفا كرده است وباعث رونق بخشیدن به صنایع دستی یزد شده است. وی در زمان حیات خود به جز موقوفات بسیار و تاسیس بنای اصلی مسجد جامع كنونی، پنج مسجد بزرگ در یزد بنا نهاد كه بی تردید برای تامین فرش این مساجد خود یكی از خریداران عمده زیلوی میبد بوده است. یكی از نقش های زیلو نیز ركن الدینی نام دارد كه به احتمال زیاد از وی به یادگار مانده است. رنگ هایی كه در زیلو استفاده می شود همگی از گیاهان كویری تهیه می شود. ماده اولیه ساخت این رنگ‌ها عموماً گیاه روناس برای ایجاد رنگ قرمز، نیل برای ایجاد رنگ آبی و پوست گردو برای ایجاد رنگ قهوه ای روشن است. علت اصلی استفاده كردن از رنگ‌های گیاهی در زیلو ثابت ماندن رنگ زیلو به هنگام شست‌وشو و مقاومت در برابر اشعه خورشید است.