حیله ور؛دستکندی شگفت انگیز در ارتفاعات اسکو

1394/3/6 ۱۲:۱۹

حیله ور در شمال شهر اسکو و در44 کیلومتری شهر تبریز و2 کیلومتری شمال کندوان واقع شده است. اثر معماری دهکده در پای یکی از ارتفاعات شمال غربی مجموعه آتشفشانی سهند کنده شده است و بنا به دلایل متعدد از اهمیت و موقعیت ویژه ای برخورداربوده است .

حیله ور در شمال شهر اسکو و در44 کیلومتری شهر تبریز و2 کیلومتری شمال کندوان واقع شده است. اثر معماری دهکده در پای یکی از ارتفاعات شمال غربی مجموعه آتشفشانی سهند کنده شده است و بنا به دلایل متعدد از اهمیت و موقعیت ویژه ای برخورداربوده است .

 معمارى روستاى حيله ور نشان مى دهد كه زندگى دام و انسان دركنار هم در جريان بوده و كاوش گران براساس شباهت هاى موجود بين روستاى حيله ور و روستاى كندوان گمان مى كنند علت متروكه شدن روستاى حيله ور كوچ احتمالى اهالى آن به روستاى كندوان بوده است.

 روستاى حيله ور كه در بخش پايينى دامنه بين شيب زمين و كوه قرار گرفته همچون يك گودال پذيراى آب نهرهاى روانى است كه در فصل هاى پر آب به طرف آن حركت مى كنند. با روان شدن اين نهرها بخش هايى از روستا از قبيل آغل ها به زير آب مى رود و تداوم اين موضوع باعث شده است تا گل و لاى بسيارى اطراف آغل ها و خانه هاى اين روستاى تاريخى را در بر گيرد.

روستای تاریخی حیله ور که شیوه معماری آن نیز منحصر به فرد بوده و خانه های آن در دل زمین کرانی بصورت زاغه های زیبا و با سبک معماری بسیار عالی کنده شده و حتی قابل قیاس با خانه های صخره ای کندوان است و به لحاظ اینکه خانه ها در دل زمین حفاری شده، از استتار کافی برخوردار بوده و از فاصله نه چندان دور قابل رویت نیست نام حیله ور به خود گرفته است ولی تمامی این خانه های زاغه ای که بیش از دویست واحد تخمین زده می شود دراثر حمله مغول ها در قرن هفتم هجری از سکنه خالی شده اند.

نکته جالب توجه در این مورد این است که نخستین کسانی که به کندوان قدم گذاشتند، ساکنان روستای حیله ‌ور در 2 کیلومتری غرب کندوان بودند که در قرن هفتم هجری ‌قمری برای در امان ماندن از حمله مغول‌ها به دشتی در مقابل کندوان کنونی مهاجرت کردند و پناهگاهی امن برای خود به وجود آوردند.

حسن قريشي، سرپرست روستاهاى تاريخى استان آذربايجان شرقى در اين باره می گوید: روستاى تاريخى حيله ور بنا بر اعتقادات، محل زندگى مردمان اوليه روستاى كندوان بود و در حال حاضر متروكه مانده است. به علت قرار گرفتن اين روستا در گودالى كه توسط شيب زمين و دامنه كوه ايجاد شده است آب هاى روان نهرهايى كه از كندوان سرازير مى شوند به آنجا مى ريزند و باعث مى شوند تا بخش هايى از روستا از قبيل برخى آغل ها به زير آب بروند.

او می گوید: طى اقدامات اوليه اى كه صورت گرفته است توانسته ايم با سنگ چينى مسير چند نهر روانى كه به سمت روستا سرازير مى شوند را تغيير دهيم اما همچنان نهرهايى وجود دارد كه به اين روستاى متروكه تاريخى مى ريزند.

مردمان اين روستا با شكافتن دل كوه خانه هايشان را در كنار آغل گوسفندان مى ساختند و به اين ترتيب زندگى انسان و دام توام با هم شكل مى گرفت.

 هنوز هيچ كاوش باستان شناسى در اطراف اين روستا صورت نگرفته و به همين علت در خصوص زندگى مردمان آن حدس و گمان هاى زيادى وجود دارد. تصور كارشناسان اين است كه اهالي كندوان در مرحله اول در حيله ور زندگي مي‌كردند و به دلايلي كه بيشتر مصون بودن از حملات اقوام مهاجم مي‌تواند باشد اينجا را رها مي‌كنند و به كندوان فعلي كه تنگه اش قابل دفاع بود عزيمت مي‌كنند؛ در واقع مردم حيله ور در يك دوره آزرده مي‌شوند و اين آزردگي نه بخاطر طبيعت بلكه آزرده يك قوم مهاجم بودند.

بر این اساس می توان گفت، طبيعتا مردم كندوان كندن را در حيله ور آموختند و حيله ور آنگونه كه گفته شد در دوران ايلخاني قدر مسلم مسكوني بود و شايد در اين دوره به سوي كندوان مهاجرت کردند. كندوان نسبت به حيله ور روستاي بالادست بود از طرفي بنظر ميرسد كه معماري حيله ور طبيعتا معماري پست تري نسبت به كندوان دارد. حيله ور و كندن آن در دل كوهها و زيرزمين پيشينه‌اي بود براي كندن ماهرانه كندوان و انتخاب هوشمندانه آن. حيله ور مربوط به دوره‌اي است كه انسان و دام در كنار هم زندگي مي‌كنند. همچنین در این منطقه مردم بیشتر به فرش بافی، گلیم بافی، ورنی بافی اشتغال دارند.

فضاهاي موجود در حيله ور در طول سالهاي متمادی از گل و لاي و سيلابها پرشده بود که سازمان ميراث فرهنگي در سال 84 قريب به 55 مورد آنها را خالي كرد و ممكن است دهها مورد ديگر نيز از زير خاك بيرون آورد و باز حيله ور در آينده محلي مي‌تواند باشد براي تحقيقات و پژوهش محققاني كه در حوزه معماري و جامعه شناسي و مردم شناسي و باستانشناسي قصد پژوهش دارند.

احمد حمزه زاده معاون گردشگری آذربایجان شرقی در زمینه امکانات گردشگری و اقامتی روستای حیله ور می گوید: تمامی امکانات اقامتی نظیر هتل ها، خانه مسافرها و هتل صخره ای کندوان به دلیل قرابت روستای کندوان و حیله ور که حتی مسیر میان این دو را می توان با پای پیاده طی کرد بین این دو روستا مشترک است .

وی در زمینه وجود روستا هایی با این ویژگی ها اضافه می کند: از این دست روستاهای دست کند با معماری منحصر بفرد و شگفت انگیز از جمله روستای "سور بناب" در شهرستان بناب، روستای ورزقان در آذربایجان شرقی بسیار داریم که توجه هر بیننده ای را به خود جلب می کنند.

وی همچنین در زمینه توسعه و بهبود زیر ساخت ها در این رابطه می گوید: بدلیل تنوع این فبیل روستا ها در استان با مشارکت اداره میراث استان و استانداری "سند تدبیر و توسعه گردشگری استان"  تهیه شد. در این سند 7 هسته کلیدی آورده شده است که یکی از این هسته های گردشگری، روستاهای عشایری بخاطر اهمیت آن برای میراث فرهنگی است.

معاون گردشگری آذربایجان شرقی خاطرنشان می کند: "در قالب سند تدبیر توسعه گردشگری استان" پروژه هایی در حوزه زیرساخت ها از جمله سرویس بهداشتی، کمپ ها، جاده سازی، برق رسانی تعریف شده و در حال پیگیری است. پروژه های مذکور از ابتدای 94 آغاز و تا پایان سال 96 به پایان می رسند.

به گفته حمزه زاده بحث مرمت و حفاظت نیزدر سند "تدبیر و توسعه گردشگری استان" گنجانده شده به این دلیل که بسیاری از خانه ها در این روستا ها نیازمند مرمت و حفاظت هستند.

او می گوید: علاوه بر روستا های دست کند تعداد زیادی روستای پلکانی از جمله روستای "توته خانه" در منطقه بناب در دل جنگل های ارسباران و روستای "اشتوبین" را داریم که بسیار زیبا و مسحور کننده هستند. به همین دلیل تمامی روستاهای استان در این سند دیده شده و طرح های توسعه در زمینه زیر ساخت های گردشگری در این زمینه مورد توجه قرار گرفته است.

حمزه زاده می گوید: آمار گردشگران داخلی و خارجی به ویژه در مسیر کندوان -حیله ور به دلیل شرایط خاص این روستاها رشد چشمگیری است، حتی در زمینه گردشگر خارجی شاهد رشد قابل توجهی در این حوزه ها بوده ایم.

میراث آریا