تنبور کردستان؛ سازی کهن در میان مردم

1394/1/30 ۱۲:۳۳

تنبوررا می توان به عنوان یکی از کهن ترین سازهای منطقه غربی ایران برشمرد که پس از گذشت سالها همواره نقش بسزایی در زندگی مردمان این سرزمین ایفا می کند.

تنبوررا می توان به عنوان یکی از کهن ترین سازهای منطقه غربی ایران برشمرد که پس از گذشت سالها همواره نقش بسزایی در زندگی مردمان این سرزمین ایفا می کند.

منطقه کردستان یکی از غنی ترین فرهنگ و آداب و رسوم را در میان اقوام ایرانی داراست که موسیقی آن نیز از ریشه های باستانی و اساطیری پیروی می کند.
سرزمین کردستان به عنوان یکی از کهن ترین مناطق جغرافیایی ایران، در تاریخ جایگاه ویژه ای دارد و از آداب و رسوم و داشته های بسیاری که ریشه های اساطیری و کهن دارد بهره می برد که این رگه ها در هنر اقوام ساکن در این سرزمین به وضوح دیده می شود.
داشته ها و متون تاریخی قابل رجوع و مستند، مهمترین ارکانی هستند که برای مطالعه فرهنگ و آداب و رسوم گذشتگان مورد توجه قرار دارد؛ البته در خصوص شناخت آداب و رسوم سرزمین کردستان می توان به داشته های ادیان کهن سومریان و بابلیان نیز مراجعه کرد زیرا آداب و رسوم این سرزمین، ریشه های کهن در فرهنگ اساطیری و ادیان بین النهرین دارد.
ایتالیایی ها به عنوان نخستین کاشفان بقایای تمدن بابل و سومر در قرن 17 میلادی، آغازگر جریان کشف آثار بجای مانده از تمدن بین النهرین بودند که از رودهای دجله و فرات تا سرزمین های کوهپایه زاگرس امتداد داشت و این روند بعدها توسط کاشفان آلمانی و انگلیسی ادامه یافت.
نقوش کشف شده بر روی اشیای دوران باستان در کنار متون مذهبی که با آواهای انسانی همراه بود، اهمیت و جایگاه موسیقی در میان اقوام این سرزمین را تایید می کرد که همین امر را می توان عمده ترین علت قدرت ریشه های موسیقایی در فرهنگ این سرزمین برشمرد.
یکی از دلایل ماندگاری و توجه ویژه به موسیقی در میان اقوام کرد، اجرای مراسم آیینی و دینی کهن همراه با موسیقی طی زمان است که سبب در امان ماندن برخی فرهنگ های موسیقایی مردمان این منطقه دستخوش وقایع تاریخی است.
موسیقی به عنوان بخشی جدا نشدنی از آداب و رسوم و ادای مراسم اساطیری در میان مردمان این سرزمین مورد توجه بوده است؛ هر مراسم با توجه به نوع تاثیرگذاری و مضمون، از موسیقی با قابلیت های متفاوت بهره می برد.
مراسم مختلف از جمله تولد، ازدواج و فوت از ارکان ویژه موسیقی بهره می برند؛ استفاده این هنر در اجرای آداب و رسوم، ارتباط میان مردم و داشته های موسیقایی را تنگاتنگ می کند و یکی دیگر از دلایل بکر بودن این موسیقی در میان اقوام نواحی ایران است.
همانگونه که در تاریخ موسیقی مطرح می شود، موسیقی آوازی، کهن ترین شکل موسیقی اجرایی در مناطق دارای تمدن است که سرزمین کردستان نیز از این مهم مستثنی نیست. آواهایی که امروز از آنها با نام هوره یاد می شود، قدمتی به اندازه تاریخ این سرزمین دارد که بیشتر مضمون آن وقایع تاریخی و نگاه اساطیری به وجود انسان در کائنات است.
ریشه این آواها را می توان در نیایش های باستانی اقوام سومریان و بابلیان یافت که ستایش هایی را به منظور پیروزی مردوخ بر دیگر اسطوره ها اجرا می کردند که امروزه از آن به عنوان منظومه آفرینش یاد می شود.
بخش قابل توجهی از موسیقی نواحی این سرزمین بر موسیقی سازی استوار است که تنبور به عنوان یکی از کهن ترین سازهای باستانی در فرهنگ شرق، وظیفه اجرایی رپرتوآر سازی این منطقه را برعهده دارد و از جایگاه مقدسی در بین مردمان نواحی این سرزمین برخوردار است.
ریشه تاریخی تنبور به سال های دور تاریخ باز می گردد که وجود شکل این ساز بر روی ظروف و کتیبه ها این مهم را تصدیق می کند؛ بکار بردن نام این ساز در ادبیات کهن ایران از جمله هزار و یک شب و ابیات شاعران بزرگی همچون حافظ و مولانا از قدمت کهن این ساز سرزمین کردستان حکایت دارد.
رپرتوآر موسیقی که توسط تنبور نواخته می شود به دو قسمت عمده مقام های مجلسی و آیینی تقسیم می شود؛ مقام های مجلسی همانگونه که از نامش پیداست بر پایه آداب و رسوم استوار بوده که طی تاریخ توسط اساتید به نام این ساز صیقل یافته و بدین شکل امروزی در آمده است که از این بین می توان به مقام سحری اشاره کرد که در زمره مقام های مجلسی قرار می گیرد.
مکاتب نوازندگی تنبور در نقاط مختلف سرزمین کردستان از لحاظ ساختار، لحن و اجرای مقام های مجلسی متفاوت است که از بین آنها می توان به مکتب نوازندگی شهر صحنه کرمانشاه اشاره کرد که پر است از نوازندگان به نام تنبور که سال ها در حفظ و نگهداری این داشته عظیم کوشیده اند.
ریتم به عنوان بخش عمده موسیقی تنبور نوازی مورد توجه قرار می گیرد؛ معمولا استفاده از ریتم های 2 ضربی و 3 ضربی همچون دیگر فرهنگ های موسیقی شرق مرسوم است اما نکته قابل توجه در خصوص ریتم این موسیقی، استفاده ار دورهای ریتمیک بسیار پیچیده همراه با تکرارهای مکرر است.
ساز تنبور از لحاظ ساختار همچون بیشتر سازهای زهی سرزمین های شرقی از دو بخش عمده کاسه و دسته ساز تشکیل شده است که از الگوهای مشخصی در شیوه های ساز سازی تبعیت می کند .
با توجه به اقلیم جغرافیایی سرزمین های کردنشین برای ساخت این ساز اغلب از چوب درختان کهن این منطقه همچون گردو بهره برده می شود که در کیفیت آن بسیار موثر است .
ملودی نیز به عنوان بخش مهم دیگر در این موسیقی ایفای نقش می کند؛ فراز و فرودها و فواصل ملودیک این موسیقی منحصر به فرد و پر از ابهام و راز و رمز بوده و مخاطب را بر تامل و تفکر وا می دارد که همین امر موجب شده ملودی های این رپرتوآر به عنوان بخشی از موسیقی شرق سال ها توسط پژوهشگران جهان مورد بررسی و کنکاش قرار گیرد.
رمزآلودگی و ابهام در الحان این موسیقی از نکات ویژه آن محسوب می شود که انسان را به تامل و تفکر وامی دارد؛ موضوعی که در هنر و بویژه موسیقی این روزها ردپایی از آن دیده نمی شود.
هوره فرم آوازی مختص موسیقی نواحی سرزمین کردستان است که می توان از آن به عنوان غنی ترین و کهن ترین فرم آوازی در موسیقی نواحی ایران یاد کرد که کمترین تغییر را طی زمان متحمل شده است.
فرم هوره همچون دیگر انواع موسیقی آوازی نواحی ایران متاثر از گویش مردمان کرد است و همین امر نوع بیان اقسام اجرایی کلام را تعیین می کند که در این نوع موسیقی با فراز و فرودهای ملودیک همراه است.
هوره از تم های درونی و پایبندی به نوعی ریتم غیر قابل پیش بینی نشات می گیرد که فضای آزادی را برای آوازه خوان مهیا می کند که علاوه بر بیان کلام که مهمترین نقش این فرم است از داشته های خود بر پایه بداهه پردازی بهره می برد.
پیر دیرهای این سرزمین داشته های عظیم خود را طی سال ها به صورت سینه به سینه و شفاهی انتقال داده اند و نقش مهمی در حفظ این هنر بکر ایفا کرده اند؛ امید آن می رود با توجه به این موسیقی که بخشی از تاریخ کهن سرزمین ایران را در خود جای داده، تفکر و تامل در مخاظب که مهمترین وظیفه هنر فاخر است، پاس داشته شود.

ایرنا