میراث‌دار علم؛ تحول ساز سیاست

1393/12/11 ۰۹:۱۶

حس نوستالژیک دانشگاه تهران آنقدر قوی است که خیلی‌ها همچنان آرزوی دانشجو شدن را در دانشگاه تهران دارند. دانشگاهی که امروز هشتادمین سالگرد تصویب قانون دانشگاهی‌اش را جشن می‌گیرد. دانشگاهی که بزرگانی چون دکتر یحیی مهدوی استاد ممتاز دانشگاه تهران از آن به نام تنها دانشگاه برجسته کشور یاد می‌کند و می‌گوید: «دانشگاه یعنی دانشگاه تهران. اینکه ما بخواهیم درباره دانشگاه ایرانی صحبت کنیم ملاک باید دانشگاه تهران باشد.» البته در باب دانشگاه تهران جمله‌های بسیاری از سوی استادان این دانشگاه گفته شد.

80 سال با دانشگاه تهران

 هدی هاشمی: حس نوستالژیک دانشگاه تهران آنقدر قوی است که خیلی‌ها همچنان آرزوی دانشجو شدن را در دانشگاه تهران دارند.  دانشگاهی که امروز هشتادمین سالگرد تصویب قانون دانشگاهی‌اش را جشن می‌گیرد. دانشگاهی که بزرگانی چون دکتر یحیی مهدوی استاد ممتاز دانشگاه تهران از آن به نام تنها دانشگاه برجسته کشور یاد می‌کند و می‌گوید: «دانشگاه یعنی دانشگاه تهران. اینکه ما بخواهیم درباره دانشگاه ایرانی صحبت کنیم ملاک باید دانشگاه تهران باشد.» البته در باب دانشگاه تهران جمله‌های بسیاری از سوی استادان این دانشگاه گفته شد.

دکتر غلامعباس توسلی که نزدیک به 35 سال است در دانشگاه تهران جامعه‌شناسی تدریس می‌کند، نیز درباره این دانشگاه معتقد است: «دانشگاه تهران، سال‌ها به عنوان تنها دانشگاه اصلی ایران بوده و بیشتر استادان تحصیلات‌شان را در این دانشگاه گذرانده‌اند. هنوز هم دانشگاه تهران مرکزیت خود را حفظ کرده؛ هم از لحاظ علمی و فرهنگی و هم به لحاظ سیاسی». بسیاری ازکارشناسان آموزش عالی معتقدند که دانشگاه تهران به دلیل سابقه و قدمت، کثرت دانشجویان و استادان و نیز جامعیتش بر تمام رشته‌ها، دانشگاه مادر و نماد آموزش عالی ایران است. این هم به علت آن است که افراد سرشناس در این دانشگاه تحصیل یا تدریس کردند. استادانی که به لحاظ علمی چهره بودند و البته فارغ‌التحصیلانی را تربیت کردند که چهره شدند، جلال‌الدین همایی، عبدالعظیم قریب، بدیع‌الزمان فروزانفر، پروفسور محمود حسابی، علی‌اکبر دهخدا، دکتر محمد معین، مهندس مهدی بازرگان، دکتر مصطفی چمران، دکتر یدالله سحابی، دکتر محمد مفتح، استاد مرتضی مطهری، دکتر عبدالحسین زرین‌کوب، دکتر کریم ساعی و دکتر احمد حامی از چهره‌های سرشناس دانشگاه تهران هستند، چهره‌هایی نام‌آور و افتخارآفرین برای ایران. با این حال برخی از منتقدان آموزش عالی هم بر این باورند که با ظهور دانشگاه‌های دیگر در کشور طی این سال‌ها دانشگاه تهران رقبای جدی در کشور به خود دیده است و چه‌بسا از سال‌های اوج خود فاصله گرفته است. موضوعی که علی عباسپور تهرانی، منتقد آموزش عالی بر آن تأکید می‌کند: «دانشگاه‌های مادر با افت علمی مواجه‌اند این موضوع هم به علت فشاری است که وزارت علوم دولت سابق بر دانشگاه‌ها روا داشته است. تزریق هیأت علمی بی‌سواد و البته کاهش اختیارات رؤسای دانشگاه‌ها نه تنها دانشگاه تهران را با مشکل مواجه کرده است بلکه دیگر دانشگاه‌ها را هم دچار این مشکل کرده است.» با این حال این دانشگاه نه تنها در حوزه آموزشی بلکه در حوزه‌های اجتماعی و سیاسی هم نقش بسزایی در جریان‌های اجتماعی داشته است. بسیاری از فعالان سیاسی و اجتماعی کشور بر این باورند که دانشگاه تهران تنها یک مرکز علمی و پژوهشی در کشور نیست، بلکه همواره خاستگاه جریان‌های اجتماعی و سیاسی بوده؛ موضوعی که دکتر محمود نیلی احمدآبادی سرپرست فعلی دانشگاه تهران نیز بر آن تأکید می‌کند و بر این باور است: «دانشگاه تهران دانشجو را فقط به لحاظ علمی و پژوهشی پرورش نمی‌دهد بلکه بینش سیاسی و اجتماعی دانشجویان نیز در این دانشگاه شکل می‌گیرد.» این چرایی تفاوت دانشگاه تهران در جریان‌سازی هم سابقه‌ای 80 ساله دارد. سیاست همراه همیشگی دانشجویان دانشگاه تهران بوده است، چرا که استاد و دانشجو از همان روزهای اولیه تأسیس این دانشگاه تاکنون خواهان آزادی و آزادگی در کشور بوده‌اند. این دانشگاه از بدو تأسیس دستخوش وقایع گوناگونی بوده است. تقریباً در تمامی تحولات علمی‌، ‌فرهنگی، ‌اجتماعی و سیاسی کشور نقش دانشگاه تهران به وضوح مشخص است. در دوران پیش از انقلاب، سابقه اعتصابات و تحصن‌های دانشجویی را دارد و البته حملات نیروهای ارتش پهلوی به دانشگاه تهران نیز از پرونده‌های سیاه رژیم سابق است. نخستین تیراندازی‌ها در دانشگاه تهران اتفاق افتاد. شاید به همین علت است که خیابان جنوبی این دانشگاه را به نام «انقلاب» گذاشتند. از مهم‌ترین اتفاقات دانشگاه تهران کودتای 28 مرداد و حادثه 16 آذر است. دکتر روح الامینی از اتفاقات مهم دانشگاه تهران به کودتای 28 مرداد اشاره می‌کند که به کوی دانشگاه نظامیان حمله کردند و می‌گوید: «یادم نمی‌رود 28 مرداد 1332 را که نظامی‌ها به کوی وارد شدند و با دانشجویان زدوخورد کردند. آن زمان مدیر کوی به پشتیبانی دکتر سیاسی، رئیس وقت دانشگاه تهران نگذاشت نظامیان اسلحه با خود به داخل بیاورند.» تنها ۱۰۰ روز بعد از کودتای 28 مرداد، حادثه‌ ۱۶ آذر در دانشگاه تهران اتفاق افتاد که در آن حادثه سه نفر ‌از دانشجویان دانشگاه فنی ‌شهید شدند. از آن به بعد فعالیت‌های دانشجویی علیه استبداد و دیکتاتوری و نظام سلطنتی با جدیت بیشتری در دانشگاه تهران پیگیری شد. بویژه ۱۶ آذر هر سال، در دانشگاه تظاهرات بسیار مفصلی برگزار می‌شد تا جایی که در اواخر دوران حکومت محمدرضا شاه سیستم سعی ‌می‌کرد در این تاریخ، دانشگاه‌ها را تعطیل کند ولی ‌با این حال هم تظاهرات دانشجویان، چه در دانشگاه و چه در خیابان ادامه داشت. داستان تحصن یک شبه‌ چهار هزار دانشجوی دانشگاه تهران در تالار فردوسی دانشکده‌ ادبیات در سال ۱۳۳۹ را هم نباید فراموش کرد. دانشجویان به علت بازداشت چند صد دانشجو متحصن شده بودند. با نزدیک شدن به انقلاب اسلامی ایران دانشگاه تهران شاهد نخستین تظاهرات ضد سلطنت بود. بعد از انقلاب هم بیشتر جریان‌های سیاسی و فرهنگی کشور از تریبون این دانشگاه برای اعلام کاندیداتوری ریاست جمهوری یا مجلس شورای اسلامی استفاده می‌کردند و دانشگاه نماد سیاست و فرهنگ مسئولان کشور بود. مناظرات بسیاری برگزار شد و چهره‌های شاخص سیاسی برای دانشجویان این دانشگاه سخنرانی کردند. با این حال این دانشگاه افراد و چهرهای شاخصی را به خود دیده است که از مهم‌ترین آنها می‌توان به بازدید غیر منتظره رهبر معظم انقلاب، اعطای دکترای افتخاری به نلسون ماندلا، حضور لویس فراخان رهبر سیاهپوستان مسلمان امریکا، سخنرانی فیدل کاسترو رهبر ملی کوبا، و سخنرانی دانیل اورتگا رئیس جمهوری نیکاراگوا اشاره کرد. چهره‌ها و اتفاقاتی که شاید کمتر دانشگاهی در ایران به خود دیده است و شاید همین اتفاقات است که دانشگاه تهران را برای خیلی‌ها به یک نوستالژی پرطرفدار تبدیل کرده است.

روزنامه ایران