دانشنامه مهر و حکاکی در ایران رونمایی شد

1393/9/26 ۱۰:۳۷

مهر یکی از ارکان اصلی جاه و جلال پادشاهی به‌شمار می‌آمد و اشاره او به خداوند شمشیر و‌ گاه نگین دلیل اهمیت آن و نشانه اقتدار و شهریاری است. واژه مهر پارسی در دیگر زبان‌های ترکی و تازی وارد شده است.

مهر یکی از ارکان اصلی جاه و جلال پادشاهی به‌شمار می‌آمد و اشاره او به خداوند شمشیر و‌ گاه نگین دلیل اهمیت آن و نشانه اقتدار و شهریاری است. واژه مهر پارسی در دیگر زبان‌های ترکی و تازی وارد شده است.

مراسم رونمایی از کتاب «دانشنامه مهر و حکاکی ایران» و اعلام ثبت ملی «مهر و حکاکی» به‌عنوان یکی از هنرهای دانش بنیان؛ روز گذشته (۲۵ آذر) در فرهنگستان هنر برگزار شد.

در این نشست؛ رییس فرهنگستان هنر، فرصت پرداختن به موضوع مُهر و حکاکی را با توجه به گستردگی مسئله کوتاه شمرد و گفت: فرصت آنقدر محدود است که از‌‌ همان اول حد و رسم می‌شود که ماموریت چیست و تا چه حد می‌توان به آن اشارت داشت؛ در عین حال مسئله و موضوع بسیار وسوسه کننده است. مُهر، مِهر، حکاکی، امضاد و آیات قرآنی که اشاره به این موضوع داشت از موضوعاتی است که شاید اگر طبیعی رفتار می‌کردیم به آسانی به آن نمی‌رسیدیم.

وی با اشاره به معنی واژه رحیق در ادبیات فارسی افزود: رحیق در ادبیات ما شراب بسیار صاف است اما رحیق در بهشت چیست، نمی‌دانم و رحیق مختوم، رحیقی است که مُهر دارد و به زبان امروزی باندرول دارد. چه چیز در جهان مختوم نیست؟ همه چیز مختوم است چشم، دهان، گوش، آب، آتش، باد، خاک، مرده مختوم است. هنگامی که مرده را بر خاک می‌سپارند اعلام می‌کنند که کارش خاتمه یافته است.

علی معلم دامغانی در تشریح بیشتر این موضوع به امضاء در نامه‌ها گفت: امضا نیز خود مُهری است که در پایان هر کتیبه و نامه‌ای آورده شده و اختتام آن را نشان می‌دهد. هر نامه‌ای دو نشان دارد، یکی در سطر و دیگری در پایان آورده می‌شود و امضایی که در پایان می‌آید، نشان از اختتام آن دارد. چه چیزی است که آغاز و پایان نداشته باشد؛ هر روز در صبح صادق، مُهر شب را می‌شکنند و بر پیشانی روز می‌زنند و آن را‌‌ رها می‌کنند تا مجددا مهری بر پیشانی روز زده شود و این ماجرایی شگفت انگیز است که در قرآن به قاعده‌ای از طلوع و غروب اشاره شده که روز و شب گردش خود را داشته باشد.

وی؛ کتاب «دانشنامه مُهر و حکاکی در ایران» را از جمله آثار ارزشمند شمرد و با ذکر مثال‌هایی از مُهر و حکاکی در گذشته اشاره کرد و از معانی گسترده واژه مُهر در ادبیات فارسی نام برد و ابراز امیدواری کرد که پژوهش‌های این چنینی ادامه یابد.

در ادامه این نشست محمد رجبی (رییس کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی) که در نشر این اثر ارزشمند با فرهنگستان هنر همکاری داشت، دوره‌ای تاریخی مُهر‌ها را تسبیت کننده هویت فردی شمرد و عنوان کرد: مُهر جدا از اینکه هویت یک فرد را تسبیت می‌کرد و تعلق و هویت مالکیت آن را نشان می‌داد، در شکوفایی هنر خوشنویسی نیز ارزش فراوانی داشت. نکته‌ای که به عنوان ختم می‌شود به آن اشاره کرد رسیدن به کمال و تمامیت است همانظور که پیامبران در ظول یکدیگر و برای رسیدن به کمال انسانی اط سوی پروردگار برگزیده شدند و ما پیامبر (ص) را خاتم می‌دانیم که مظهر کمال و تمامیت هستند؛ در هنر خوشنویسی نیز این ختم و رسیدن به کمال را می‌توان مشاهده کرد.

رجبی به مُهرهایی اشاره کرد که روی انگشتری شخصیت‌های تاریخی و دینی حک می‌شد و خاطر نشان کرد: بسیاری از امامان انگشترهایی داشتند که مزین به آیات الهی بود، مانند امام حسین (ع) که انگشتری داشتند که بر روی آن تسبیح الله به معنای «خدا منو کافی است» حک شده بود.

رییس کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی در ادامه به آوردن مثال‌هایی از گذشتگان به اعتقادات آن‌ها درباره جاودانگی و ماندگاری آثار حکاکی اشاره کرد و افزود: یکی از مواردی که حکاکی را مورد توجه قرار داد ویژگی خاص زمانی آن بود و در گذشته معتقد بودند؟ آثار حکاکی تا زمانی که پروردگار اجازه دهد ماندگار می‌ماند و آیندگان می‌توانند به آن دست یابند.

رجبی؛ کتاب دانشنامه مهر و حکاکی را یکی از برجسته‌ترین آثار پژوهشی شمرد و تصریح کرد: کتابخانه مجلس شورای اسلامی بر روی انتشار کتاب‌هایی تمرکز دارد که از آثار فاخر پژوهی به شمار می‌رود و این کتاب نیز از جمله این آثار است که کلیدهایی را برای محققان آماده ساخته تا بتوانند آثار برتری داشته باشند و امیدوارم تا زمینه همکاری بیشتری با فرهنگستان هنر در حوزه نشر کتاب‌های فاخر داشته باشیم.

فرهاد نظری (مدیرکل اداره ثبت میراث فرهنگی)، ثبت ملی «مهر و حکاکی» را اعلام کرد و گفت: میراث فرهنگی ناملموس به طور خاص ذخیره فرهنگی ما هستند و در تعریف میراث فرهنگی آمده: شامل آثار باقی مانده از گذشتگان است که می‌توانند نقشی در فرهنگ داشته باشند و یا فرهنگ در آن‌ها رخنه کرده است. هنر مهر و حکاکی بخشی از آن یا مصداقی از آن است.

وی از ثبت و پیگیری ۱۱۶۰ مورد میراث فرهنگی و معنوی کشور نام برد و تصریح کرد: هنوز ۷۷ مورد در معرض خطر فراموشی وجود دارد که متاسفانه مهر حکاکی از جمله این موارد هستند.

نظری از ثبت آثاری نام برد که با استمداد از مواریث زنان و نقش محوری آنان صورت گرفته و تصریح کرد: بیش از ۵۰ درصد از این آثار محورشان بانوان هستند و در مابقی نیز زنان دوشادوش مردان همکاری داشتند که این خود احترام نقش بانوان در زندگی را نشان می‌دهد.

مدیر کل اداره ثبت میراث فرهنگی، از دیگر مواردی که به عنوان فن‌آوری و دستاوردهای عظیم گذشتگان هستند نامبرد و گفت: فن‌آوری که در ساخت بادگیر‌ها و ساخت قنات‌ها استفاده می‌شده، از دیگر مواردی است که به ثبت جهانی رسیده خصوصا قنات قصبه گناباد که بیش از ۲۵۰۰ سال قدمت دارد و سدهایی در زیر این قنات‌ها ساخته می‌شد که شاید چندین نسل طول می‌کشید اما برنامه ریزی برای استفاذه آیندگان از این منابع بود.

وی همچنین به ثبت ملی درختان کهنسالی که ۲و ۳ هزار سال قدمت دارند، اشاره کرد و گفت: یکی از مشکلاتی که امروز با آن دست به گریبانیم مشکلاتی است که برای خود و طبیعت بوجود آوردیم. که امیدواریم با تدبیر مانند پیشینیان خود بتوانیم در رفع آن بکوشیم.

محمد جوادجدی (مولف کتاب دانشنامه مهر و حکاکی) گفت: شاید از روزی که انسان بدوی با انگشت خود خطی روی گل یا ماسه ترسیم کرد هنر آغاز شد. بهترین سند به جا مانده از کهن‌ترین خط انسان یعنی پایه و اساس پیدایش تصویری قلمداد می‌شود. بی‌تردید قدمت مهر به قدمت مفهوم مالکیت آدمی و تثبیت فردیت ومهم‌ترین رکن در اعتبار بخشی و شناخت اسناد بوده است.

وی با اشاره به ابیاتی از اشعار فردوسی افزود: مهر یکی از ارکان اصلی جاه و جلال پادشاهی به شمار می‌آمده و اشاره او به خداوند شمشیر و‌گاه نگین دلیل اهمیت آن و نشانه اقتدار و شهریاری است. چنانچه واژه مهر پارسی است که در دیگر زبانهای ترکی و تازی وارد شده است.

مولف کتاب سپس به دوره‌های اسلامی و مهرهای مختلفی که مورد استفاده قرار می‌گرفتند اشاره کرد و صنعت چاپ را مرهون مهر و حکاکی دانست.

در پایان مراسم از مولف کتاب، محمد جواد جدی تقدیر شد.

خبرگزاری ایلنا