آشنایی با سموئل نیبرگ ایران ‌شناس

1393/9/5 ۰۸:۲۱

شرق‌شناس و ایران‌شناس سوئدی، هنریک ساموئل نوبَرْیْ (به سوئدی: Henrik samuel Nyberg، معروف به: هنریک سموئل نیبرگ) در دسامبر ۱۸۸۹ در جنگل‌های برگس‌لاگن زاده شد. پدرش، کشیش کمکی کلیسا، مردی حساس و بافرهنگ بود که از اندیشه‌های کیرکه‌گارد و درامهای ایبسن بسیار تأثیر پذیرفته بود و مسیحی مؤمنی بود.

شرق‌شناس و ایران‌شناس سوئدی، هنریک ساموئل نوبَرْیْ (به سوئدی: Henrik samuel Nyberg، معروف به: هنریک سموئل نیبرگ) در دسامبر ۱۸۸۹ در جنگل‌های برگس‌لاگن زاده شد. پدرش، کشیش کمکی کلیسا، مردی حساس و بافرهنگ بود که از اندیشه‌های کیرکه‌گارد و درامهای ایبسن بسیار تأثیر پذیرفته بود و مسیحی مؤمنی بود.

نیبرگ از پنج‌سالگی نزد پدرش آلمانی و لاتینی آموخت. وی در کتابخانه محدود منزل، با دو کتاب آشنا شد که در زندگی‌اش اثری به‌سزا داشت: یکی سفر به تبت نوشته هوک و گابت و دیگری گذار از خراسان و ترکستان به قلم سون هدین. در هفت‌سالگی، هنریک در دفترش چنین می‌نویسد: «خشایارشا پادشاه بزرگی است.»

به لطف یکی از دوستان پدرش که معلم زبانهای کلاسیک بود، توانست دیپلم متوسطه‌ را از ارجمندترین دبیرستان سوئد بگیرد. راهیابی به زبان‌شناسی عالی را نیز وامدار همین معلم است. وی برای تأمین هزینه دانشگاه ناگزیر شد در شمال سوئد معلم سرخانه دو پسر یک کشیش بشود که چهارده سال بعد نیز با دختر او ازدواج کرد. این کشیش دانشور خیلی زود به استعدادهای هنریک پی‌برد و در تربیتش کوشید و در کتابخانه غنی این خانه بود که هنریک ذوق ادبی‌اش را پرورش داد.

در دانشگاه اوپسالا به آموختن زبانهای باستانی شرق پرداخت و سنسکریت، لاتینی، یونانی، عربی‌، عبری، آرامی، سُریانی، فارسی، ترکی و جز اینها را یاد گرفت. پس از دیدار با تور آندره (متخصص الهیات و عرب‌شناسی)، علاقه‌اش به اسلام ژرف‌تر شد. رساله دکتری آندره راجع به پیامبر اسلام(ص) بود. این دو در سخنرانیهای ایگناز گلدزیهر که در سال ۱۹۱۳ به اوپسالا آمد، شرکت می‌کردند و همین مطالعات آنها را بیش از پیش به سوی پژوهشهای اسلامی کشاند.

نیبرگ در سال ۱۹۲۰ به سمت استادیاری دانشگاه اوپسالا رسید و همچنین در سالهای ۱۹۵۶ـ ۱۹۳۱ تصدی کرسی زبان سامی را به عهده گرفت. درسال ۱۹۴۱ استاد افتخاری الهیات همین دانشگاه شد.

کار وی بیشتر درزمینه پژوهش درزبان پهلوی ومتون مربوط به ادیان ایران باستان به ویژه آئین زرتشت بود و زمینه تحقیقاتش، ریشه‌شناسی واژه‌ها و رفع اشکالات متون فلسفی پهلوی بود. همچنین برای روشن نمودن آداب و سنتهای ایرانی پژوهشهای ارزشمندی کرده ‌که طی سلسله مقالاتی در مجله «ژورنال آندرانیک» و دیگر مجلات فلسفی ایران‌شناسی منتشر شده ‌است.

نیبرگ ابتدا کارش را با شرق‌شناسی آغاز کرد و در زبانهای سامی (عربی،عبری و آرامی) تخصص گرفت. هنگامی که کاملا به زبان عربی مسلط شد، به فلسفه دین اسلام روی آورد و در این زمینه نیز مطالبی نگاشته و منتشر کرد. وی پس از فلسفه اسلام به مطالعه درباره ایران پرداخت و پس از پژوهشی که روی زبانهای گوناگون ایرانی به عمل آورد زبان پهلوی را مأخذ کار خویش قرار داد و نخستین راهنمای پهلوی را به طریق علمی دقیق در دو جلد به سالهای ۱۹۲۸ و ۱۹۳۱ منتشر کرد. جلد اول این کتاب شامل نمونه‌هایی از متون پهلوی است و جلد دوم حاوی واژه‌نامه، توضیحات و دستور است.

زمانی که پروفسور نیبرگ در دانشگاه «اوپسالا» تدریس می‌کرد، کارش منحصر به زبانهای کهن و مطالعات سامی و ادیان ایران باستان به‌ویژه آیین زرتشت بود. در مکتب نیبرگ شاگردان زیادی تربیت شده‌اند که نامی‌تر از همه پروفسور گئوویدن گرن است که به جای وی نیز تدریس می‌کرد.

نیبرگ کتاب جامعی در سال ۱۹۳۷ به زبان سوئدی در باب ادیان ایران باستان نوشت و همان زمان توسط پروفسور هانس هنگری شیدر که استاد «هنیگ» (ایران‌شناس نامدار آلمانی) بود، به زبان آلمانی ترجمه شد. دراین کتاب پروفسور نیبرگ به باورهای زرتشت و به‌ویژه عرفان «گاتاهای» اوستا توجه مخصوصی دارد. زمانی که پروفسور نیبرگ به ۶۰ سالگی رسید، در سوئد جشن بزرگداشت مفصلی به افتخارش برپا کردند. وی در طول عمر هشتاد و چهار ساله خود هشت بار به ایران سفر کرد که طی یکی از آنها در کنگره ایران‌شناسان شرکت نمود. او یکی از هجده عضو آکادمی ملی سوئد بود و همچنین عضویت بسیاری از انجمن‌های علمی و تحقیقی سوئدی و خارجی را به عهده داشت. درگذشت او روز ۹ فوریه ۱۹۷۴ مطابق با بیستم بهمن‌ماه ۵۲ اتفاق افتاد.

از آثار اوست: متون پهلوی از آوردمان (۱۹۲۴)، متون کتاب الفتح والرّد ابن‌راوندی (۱۹۲۵)، راهنمای زبان پهلوی (دو جلد ۱۹۲۸ـ۱۹۳۱)، مسائل علم تکوین و جهان‌شناسی مزدایی (۱۹۲۹ـ۱۹۳۱)، رساله‌ای در باره تقویم مزدایی (۱۹۳۴)، ادیان ایران. از این میان کتابهای زیر به فارسی ترجمه شده است: دستورنامه پهلوی: شرح واژگان و دستور زبان ( انتشارات اساطیر) و دینهای ایران باستان (دانشگاه شهید باهنر، کرمان).

روزنامه اطلاعات