زندگی و شعر «سیمین بهبهانی» در گفت و گو با «جواد مجابی»

1393/5/21 ۰۹:۵۳

سیمین بهبهانی» بانوی غزل ایران این روزها در بستر بیماری است و حال خوشی ندارد. به سراغ «جواد مجابی» از همراهان و نزدیکان قدیمی بهبهانی رفتیم و با او درباره ی زندگی، شعر و آثار «سیمین بانو» گفت و گو کردیم. به گفته ی مجابی، عشق به زندگی، فرهنگ و ایران در بهبهانی موج می زند.

سیمین بهبهانی زاده ی 28 تیر 1306 در تهران و در خانواده یی فرهیخته است. او از شاعران برجسته و معاصر ایران است که نقشی سازنده و بی بدیل در احیای سبک شعری غزل دارد؛ سبکی که در مقطعی در برابر سبک شعری نو و نیمایی دچار انفعال و کهنگی شده بود.

سیمین بهبهانی با خلاقیت و نگرشی تازه به غزل توانست این سبک شعری کهن ایرانی را از رکود برهاند. او غزل ایرانی را دوباره زنده کرد و با وارد کردن وزن های جدید و مضامین فرهنگی، سیاسی و اجتماعی در آن حیاتی دوباره به غزل بخشید. از این رو می توان سیمین بهبهانی را «مادر غزل معاصر» نامید؛ مادری که هم اکنون در بستر بیماری به سر می برد و همه ی فرزندان خود را نگران ساخته است.

جواد مجابی شاعر، نویسنده، نقاش، روزنامه نگار و طنز پرداز برجسته ی معاصر ایرانی و از هم عصران سیمین بهبهانی در گفت و گو با ما از ویژگی های شخصی و شعر وی گفت.

به گفته ی مجابی، بهبهانی یکی از بهترین و تاثیرگذار ترین شاعران معاصر ایران است که در چند دهه ی اخیر نقشی بی دلیل در جریان های اجتماعی و فرهنگی داشته است. او همواره مدافع آزادی بیان و حقوق زنان بوده و از حقوق بشر در همه جای جهان دفاع کرده است. هر چیزی که او می نویسد صدای باطنی و درونی مردم ماست. هنر سیمین بهبهانی این است که شعر را از شکل یک صدای فردی در آورده و تبدیل به یک صدای جمعی کرده است. صدای شعر سیمین بهبهانی صدای یک فرد نیست صدای یک جمع است. او به نمایندگی از جمع سخن می گوید و به همین دلیل صدای همه ی ماست. مهم ترین مساله در مورد شعر سیمین بهبهانی روح زنانه و مادرانه حاکم بر آن است؛ روحی که موجب باروری و آفرینشگری گسترده ی کاری وی شده است.

در ادامه متن کامل گفت و گوی گروه پژوهش های خبری ایرنا با جواد مجابی آمده است.

***

جناب مجابی! جایگاه سیمین بهبهانی در ادبیات معاصر ایران را چگونه ارزیابی می کنید؟

خانم بهبهانی به لحاظ شخصیت ادبی و ارزش های فرهنگی، یکی از شاخص ترین شاعران ایران هستند. ایشان از جهت تاثیر و نفوذ در زمینه ی ادبیات معاصر یکی از بهترین شاعران هستند.

چگونه شد که خانم بهبهانی در کنار موفقیت در حوزه ی ادبیات و شعر به چهره یی شاخص در حوزه های فرهنگی و اجتماعی تبدیل شد؟

سیمین بهبهانی در کنار فعالیت ادبی خود در جریان های چند دهه ی اخیر نقش بسیار مهمی داشته است. او همواره مدافع آزادی بیان، حقوق زنان و به طور کلی مدافع حقوق بشر در همه جای جهان بوده و همواره نسبت به هر نوع ستمی که بر مردم جهان رفته به عنوان هنرمندی متعهد حساسیت نشان داده است. سیمین نسبت به انواع مظالمی که در هر کجای دنیا پیش آمده به عنوان یک روشنفکر واکنش نشان داده و همیشه به سود رهایی و آزادی مردم مظلوم کوشش کرده است.

خانم بهبهانی همواره علاوه بر کار ادبی در زمینه ی مسایل اجتماعی و مسایل فرهنگی پیش قدم بوده اند و در رخدادها و مسایلی مانند زلزله ی بم دیدیم که او جزو اولین کسانی بود که آمد و نسبت به آن ویرانی و زلزله واکنش نشان داد و اقدام کرد. ما همواره در اینگونه شرایط شاهد بودیم که ایشان به عنوان پیشگامی فرهنگی حضور داشته است.

مهم ترین تاثیر ادبی سیمین بهبهانی در حوزه ی شعر معاصر چیست؟

من تصور می کنم سهم خانم بهبهانی در ادبیات معاصر ما سهم عمده یی است؛ به این دلیل که از طریق او و چند تن از شاعران دیگر اعتبار دوباره یی به غزل داده شد. در دورانی که می رفت غزل در برابر شعر نیمایی به انزوا کشیده شود، این سبک شعری به وسیله ی خانم بهبهانی بار دیگر رشد کرد و در مرکز توجه قرار گرفت؛ به طوری که اکنون نیز سبک شعری غزل به عنوان یک ابزار نیرومند فرهنگی در جامعه ی ما موثر واقع می شود.

به اعتقاد من کوشش های خانم بهبهانی در احیای غزل فارسی و وارد کردن دوباره ی این سبک شعری به عرصه ی فعال ادبی و اجتماعی ما نقش عمده داشته است. با تلاش های سیمین بهبهانی بود که یک بار دیگر غزل فارسی که زیر تاثیر شعر نیمایی به نوعی انزوا کشانده شد، دوباره به مرکز فعالیت فرهنگی آمد و تاثیر خود را به عنوان یک رسانه ی مهم ادبی در جامعه ی امروزی گذاشت.

اگرچه سیمین بهبهانی از آغاز دوره ی فعالیت خود همواره مورد توجه بوده است، اما به نظر می رسد، چند دهه ی اخیر به دوران شکوفایی ادبی سیمین تبدیل شد؛ دلیل این امر چیست؟

البته که اینطور است. اعتبار خانم بهبهانی در سه دهه ی اخیر بیشتر از دوران قبل بوده است. علت این امر انتشار کتاب «دشت ارژن» از سوی ایشان است. سیمین بهبهانی در این کتاب با حمایتی که از زنان و حقانیت آنها کرد و با توضیح وضعیت تاریخی زنان ایران، توانست خود را به عنوان مدافع حقوق زنان معرفی کند. از آن زمان به بعد بهبهانی علاوه بر اینکه به عنوان یک شاعر مطرح، فعالیت ادبی داشت به عنوان یک مدافع حقوق زنان در زندگی معاصر اهمیت پیدا کرد.

آیا از دوران جوانی و آغاز فعالیت سیمین بهبهانی چیزی به خاطر دارید؟

بله. اولین برخورد من با خانم بهبهانی در دانشکده ی حقوق دانشگاه تهران بود. سیمین بهبهانی یک سال بعد از من به دانشکده ی حقوق آمده بود و از این طریق من ایشان را می شناختم. بهبهانی همواره به عنوان یک شخصیت فرهنگی کوشنده در جامعه ی ادبی ایران مطرح بودند و شعر ایشان از آغاز مورد توجه بوده است. اگر چه شکوفایی سیمین به دهه های اخیر می رسد، اما او به عنوان یک شاعر غزل سرای درخشان در آغاز جوانی هم مطرح بود. بیشترین خاطراتی که من از خانم بهبهانی دارم از کانون نویسندگان ایران است که بنده در کنار ایشان در آنجا فعالیت داشتم.

گرایش شعری خانم بهبهانی بیشتر به کدام سو است؟ به بیان دیگر سیمین بهبهانی بیشتر تحت تاثیر کدام یک از شاعران ایرانی بوده است؟

ایشان به همه ی سبک ها و گرایش های ادبی اهمیت می دانند و از بسیاری از شاعران تاثیر گرفته اند؛ اما بیشترین تاثیر در کار او شاید از حافظ و سعدی باشد.

از نظر شما مهم ترین نکته در شعر سیمین بهبهانی که می توان از آن به عنوان وجه تمایز شعر او یاد کرد کدام است؟

نکته ی اساسی که می خواهم در باره ی ایشان بگویم این است که ایشان نه نماد شعر زنانه، بلکه نماد «زنانگی در شعر» ایران است. شعر ایران بیشتر حالتی مردانه دارد؛ حالتی که اغلب به ستایش جنگ، خشونت و ستم گرایش دارد. اما در یک تقسیم بندی کلی، بخشی از شعر ایران نیز به طرف عشق، زیبایی، صلح، مسایل انسانی و شفقت نسبت به محرومان تمایل دارد.

خانم بهبهانی جزو شاعرانی است که در منطقه ی دوم قرار می گیرد؛ یعنی بخشی که به زنانگی، بارآوری و آفرینش گری مربوط است. مهربانی و نگرش مادرانه به جهان در شعر خانم بهبهانی اهمیت بسیاری دارد.

نگاه ایشان به زن به عنوان موجودی آفرینش گر و بار آورنده و به مادر به عنوان فردی عاشق و مهربان با طبیعت و با انسان، روح حاکمی است که در شعر سیمین همواره جریان دارد. روح زنانه و مادرانه ی حاکم بر شعر سیمین بهبهانی شاید مهم ترین مساله در مورد شعر اوست. این روح مادرانه است که موجب باروری و آفرینش گری گسترده ی کاری سیمین بهبهانی شده است و او را از آن بخش از ادبیات که به سلطه، خشونت و تقابل می پردازد جدا کرده است. البته خانم بهبهانی در زندگی شخصی خود هم با عشق و با شفقت مادرانه زیسته و به اطراف خود نگاه کرده است. همه ی ما به نوعی مدیون مهربانی و عطوفت او بوده و هستیم. بسیاری از شاعران، نویسندگان و اهل فرهنگ ما در مراحل زندگی شخصی و کاری خود از مهربانی، یاری و همدردی خانم بهبهانی برخوردار بوده اند؛ همانطور که او در مسایل اجتماعی، همواره به همدردی و همدلی با مردم ایران پرداخته است. همین صداقت در برخورد با مردم ایران است که برای سیمین بهبهانی محبوبیت مردمی به ارمغان آورده است.

آرزوی من و بسیاری از هموطنان ما این است که ایشان سلامت خود را بدست بیاورند و به زندگی و کار خود باز گردند؛ چرا که هر چیزی که او می نویسد صدای باطنی و درونی مردم ماست. هنر دیگر سیمین بهبهانی این است که شعر را از یک صدای فردی در آورده و تبدیل به صدای جمعی کرده است. صدای شعر سیمین بهبهانی صدای یک فرد نیست صدای یک جمع است. او به نمایندگی از جمع سخن می گوید و به همین دلیل صدای او صدای همه ی ماست.

آیا نکته ی دیگری در خصوص سیمین بهبهانی باقی مانده است که دوست داشته باشید بگویید؟

بله. چند هفته ی پیش که بنده به اتفاق چند تن از دوستان به جشن تولد خانم بهبهانی که به صورت خصوصی برگزار شده بود رفتم، باز هم عشق به زندگی، عشق به فرهنگ، عشق به دوستان و یاران قدیمی و توجه و علاقه به سرنوشت این مملکت را در او دیدم. این علاقه و عشق همواره در ایشان موج می زند و در آن جلسه یی هم که بنده و برخی از بچه ها در کنار خانم سیمین بهبهانی بودیم باز هم من دیدم که با همان عشق و با همان علاقه به مسایل کشور خودشان توجه دارند. امیدوارم که بانو سیمین زودتر این بحران را پشت سر بگذارند و به زندگی عادی و فرهنگی خود بازگردند .

خبرگزاری ایرنا

نظر دهید