نمایۀ جای ها در شاهنامۀ فردوسی

1393/5/6 ۱۱:۲۸

شاهنامۀ فردوسی در عمر هزارساله اش، همواره از مآخذ اصلی واژگان فارسی برای فرهنگ نویسان بوده است. نمایۀ جای ها در شاهنامۀ فردوسی از آثاری است که به اعلام مکان در شاهنامه (بر پایۀ چاپ مسکو) اختصاص دارد. تدوین کنندۀ این فرهنگ علاوه بر منابع مرجع و واژه نامه ها از ده ها اثر کهن ادبیات فارسی و منابع متعدد تاریخ و جغرافیای ایران باستان بهره برده است.

شاهنامۀ فردوسی در عمر هزارساله اش، همواره از مآخذ اصلی واژگان فارسی برای فرهنگ نویسان بوده است.

نمایۀ جای ها در شاهنامۀ فردوسی از آثاری است که به اعلام مکان در شاهنامه (بر پایۀ چاپ مسکو) اختصاص دارد. تدوین کنندۀ این فرهنگ علاوه بر منابع مرجع و واژه نامه ها از ده ها اثر کهن ادبیات فارسی و منابع متعدد تاریخ و جغرافیای ایران باستان بهره برده است.

روش کار وی چنین است که ابتدا واژه (نام جای) را آوانگاری کرده، سپس چنان چه واژگان مترادف و مشابهی برای آن وجود دارد، همه را ذکر می کند. به دنبال، معنای تحت اللفظی واژه (اگر داشته باشد) می آید و سپس ابیاتی از شاهنامه ارجاع داده می شود. گردآورنده در همه جا واژه های دشوار را در پانوشت معنی کرده و با این کار بهره مندی از کتاب را برای شمار بیشتری از خوانندگان میسر ساخته است.

شیوۀ ارجاع واژه ها به یکدیگر و ارجاع به بیت های شاهنامه یا مآخذ کتاب روشن و آسان یاب است و در این کتاب تلاش بر ان بوده که شعرها یک جا بیاید، پاره‌ای در مدخل و بقیه به شکل پانوشت.

با توجه به فراوانی یا کمی بیت‌ها و به تناسب تعداد بیت‌ها گزینه شده‌ اند و در برخی موارد چند مدخل اصلی و غیراصلی همچون تور، توران، توران شهر، خلخ و خلخلستان، زابل و زاول و زابلستان و زاولستان و موارد دیگر یک‌جا ذکر شده است.

تور، توران و توران زمین و توران شهر بیشترین بیت‌هایی است که در مدخل آمده و تقریباً به هفتاد و چند بیت است. زابل و زاول و زابلستان و زاولستان نزدیک به 50 بیت، روم 35 بیت و ایران و چین هر یک نزدیک به 30 بیت، به ترتیب بیشترین بیت‌ها را در خود دارند.

مدخل یونان، روس و حبش (حبشه) نیز تنها با یک بیت کمترین بیت‌ها را به خود اختصاص داده است.

نمایه جای‌های شاهنامه بصورت الفبایی آمده است و بر طبق نسخه مسکو شماره جلد، شماره صفحه و شماره بیت در زیر هر بیت آمده است. همچنین توضیحی گاه مفصل و گاه کوتاه برای هر مدخل بیان شده است.

پایان بخش کتاب نیز کتاب‌نما، فرهنگ ها و کوتاه واژه‌هاست.

ظروفچي: عسكر، نمایۀ جای ها در شاهنامۀ فردوسی، تهران، هورآفريد، 450 صفحه، 1392.

میراث مکتوب