اسب در اندیشه و هنر ایرانی از عصر باستان تا صفویه

1396/3/31 ۱۲:۴۴

از سمند رزم تا اسبان جان: اسب در اندیشه و هنر ایرانی از عصر باستان تا صفویه به کوشش ناهید جعفری دهکردی از سوی نشر تایماز منتشر شد.

از سمند رزم تا اسبان جان: اسب در اندیشه و هنر ایرانی از عصر باستان تا صفویه به کوشش ناهید جعفری دهکردی از سوی نشر تایماز منتشر شد.

شکل گیری ایده نگارش این کتاب پس از مطالعات نویسنده در نگاره‌های عصر صفوی و به خصوص شاهنامه w602 محفوظ در مجموعه والترز آغاز شد. حیواناتی زیبا، آراسته، رنگارنگ که گاهی سر تا پای آنان را زین‌ابزارهای گوناگونی در بر می‌گرفت و گویی صدای شیهه و هُرم نفس‌هایشان را می‌شد از تصویرها دریافت. علاقه به نقش اسب در زندگی پیشینیان، نویسنده به سرآغاز تمدن در ایران باستان راهبر شد؛ بِدان زمان که هنوز اسب وارد زندگی ایرانی بومی نشده‌بود. از این‌رو که با کمال شگفتی نویسنده بدین امر پی برد که اسب نه‌تنها وارث زین‌ابزار ورزه‌گاوان جنگی و بار و بُنه آنان شده‌بود، بلکه نقش اساطیری آن‌ها را نیز تصاحب کرده‌بود. نقوش گاوان، شیران و برخی حیوانات افسانه‌ای در بسیاری از یادگارهای تاریخ باستان به‌چشم می خورد اما زمانی که اسب در زندگی ظاهر می‌شود، بال درآورده و صاحب صورتی آسمانی نیز می‌شود.

صورت‌های زمینی یا آسمانی اسب هیچ‌کدام نتوانستند بر یکدیگر پیشی بگیرند و هیچ جنبه‌ای از وجود آن در هیچ دوره تاریخی مغفول نماند. اگر چه معراج حضرت محمد (ص) صورت آسمانی اسب را با "بُراق" وارد اسلام کرد و مایه اهل ذوق برای آفرینش‌های هنری و ادبی فراوان شد، اما این صورت آسمانی و معنوی باز مقید به براق نشد و شاعران و عارفان مسلمان، از اسبانِ جان سخن راندند که می‌تواند هر انسانی را پله‌پله تا ملاقات ذات باری‌تعالی سوق دهد.

کتاب حاضر را می‌توان به‌نوعی ادامه فَرَس‌نامه‌نویسی دانست که در فرهنگ ما پیشینه دراز دارد. اما نمی‌توان این را کتابی در ستایش اسبان و دستنامه‌ای برای اسب دانست؛ بلکه تلاشیست خُرد برای بازنگری رابطه انسان ـ حیوان و در نگاهی جامع‌تر، رابطه انسان ـ طبیعت؛ و این‌جا شاید اسب از آن‌نظر که بار تمدن را تا عصر ماشین به دوش کشیده‌است، نماد مناسبی باشد برای ادای دین انسان به نوع حیوان. از این‌رو، این کتاب سِیریست از سمند رزمگاه و نبرد تا اسبان جان، از انگاره فُرودین نوع حیوان تا والاترین جایگاه ذهنی آن.

منبع: بساتین