مقالۀ سوم از زیج جامع کوشیار و جوامع علم النجوم فرغانی / حنیف قلندری

1396/3/2 ۰۹:۵۶

عنوان کلی «هیئت» به آن دسته از آثار نجومی دانشمندان اسلامی اطلاق می‌شود که هدف از نگارش آنها عرضۀ توصیف کلی از جهان با استفاده از مدل‌های هندسی است. این آثار که بیشتر آنها در دورۀ اسلامی با ساختار و ترتیب فصول مشابهی نوشته می‌شده‌اند احتمالاً متأثر از کتاب فرض‌های سیاره‌ای بطلمیوس، یا آن طور که دانشمندان اسلامی آن را می‌نامیدند، الاقتصاص، هستند.

عنوان کلی «هیئت» به آن دسته از آثار نجومی دانشمندان اسلامی اطلاق می‌شود که هدف از نگارش آنها عرضۀ توصیف کلی از جهان با استفاده از مدل‌های هندسی است. این آثار که بیشتر آنها در دورۀ اسلامی با ساختار و ترتیب فصول مشابهی نوشته می‌شده‌اند احتمالاً متأثر از کتاب فرض‌های سیاره‌ای بطلمیوس، یا آن طور که دانشمندان اسلامی آن را می‌نامیدند، الاقتصاص، هستند. هر چند آغاز نگارش آثار مستقل هیئت بر پایۀ این تعریف را باید مربوط به زمانی پس از سدۀ ششم هجری دانست، اما دسته‌ای از آثار نجومی متقدم هستند که می‌توان آنها را مقدمۀ هیئت نویسی به حساب آورد. جوامع علم النجوم فرغانی و مقالۀ سوم از زیج جامع کوشیار گیلانی از جملۀ این آثار  متقدم هستند که شباهت بیشتری به رساله‌های هیئت مستقل بعدی دارند. در این مقاله با در نظر گرفتن ساختار چهار بخشیِ مقدمات ریاضی و طبیعی، اوضاع آسمان، اوضاع زمین و ابعاد و اجرام برای آثار هیئت محتوای این دو رساله را با یکدیگر مقایسه کرده‌ایم و میزان شباهت هر یک از آنها را با آثار هیئت سنجیده‌ایم. این مقاله مدعی است که «باب فی الهیئة» از زیج جامع کوشیار گیلانی بیش از جوامع علم النجوم فرغانی به آثار هیئت شبیه است و احتمالاً بر آنها مؤثر بوده است.

مجله تاریخ علم دوره 12، شماره 1، بهار و تابستان 1393

دریافت مقاله

منبع:بساتین