ساختار فضایی شهر تبریز در دورۀ صفوی با مقایسۀ تطبیقی سفرنامه‌ها و اسناد تصویری

1396/2/3 ۰۸:۵۱

شهر تبریز تا اواسط حکومت شاه‌تهماسب صفوی 962ه.ق/1555م. به عنوان پایتخت و بعد از آن تا اواخر حکومت سلسلۀ صفوی 1193ه.ق/1779م. به عنوان دومین شهر مهم کشور ایران از جنبه‌های مختلف مذهبی، سیاسی، اقتصادی و به تبع آنها معماری از اهمیت ویژه و منحصر به فردی برخوردار بوده است. به‌گونه‌ای که در دوره قاجار نیز با حفظ لقب دارالسلطنه، ولیعهد‌نشین و همچنان دومین شهر مهم ایران محسوب می‌شده است. متأسفانه سوانح طبیعی از جمله زلزله هولناک سال 1193ه.ق و سوانح مصنوع اعم از جنگ‌های پی‌درپی با کشور قدرتمند عثمانی، باعث زیر و رو شدن ساختار فضایی این شهر شده و امروزه بعد از گذشت سه قرن تحقیق را با سؤالات زیادی در رابطه با ساختار فضایی تبریزِ دورۀ صفوی مواجه کرده است. چراکه تنها مستندات باقیمانده شامل معدود بناهای به جامانده از این دوره به همراه سفرنامه‌ها و در برخی موارد ترسیماتی می‌شوند که از سوی برخی از جهانگردان با مقاصد مختلف ثبت ‌شده‌اند. بنا بر ادعای این مقاله در طول دورۀ صفوی تغییرات ساختاری مهمی در نظام فضایی شهر تبریز اتفاق افتاده است. از این رو هدف مقاله حاضر تحلیل ساختار فضایی تبریزِ دورۀ صفوی از طریق مقایسۀ تطبیقی سفرنامه‌ها و همین اسناد تصویری است تا در نهایت بتوان تصویر نسبتاً دقیقی از ساختار فضایی صفوی این شهر ارایه کرد. جهت نیل به هدف در جمع‌آوری داده‌ها از روش تاریخی- اسنادی با بهره‌گیری از متون و منابع و در تجزیه و تحلیل داده‌ها از روش تحلیلی- تطبیقی استفاده شده است. از جمله نتایج تحقیق در طول این دوره می‌توان به جابه‌جایی مرکز حکومتی شهر از شمال رودخانه به جنوب آن و مجاورت با ضلع شرقی بازار، همچنین از رونق افتادن میدان مشهور صاحب‌آباد در اواخر صفوی و اهمیت سایر میادین از جمله میدان عتیق شهر و نیز تغییر ابعاد فیزیکی اشاره کرد.

دریافت مقاله

منبع: بساتین

نظر دهید