دایره های مینایی: پژوهشی در تاریخ کیهان شناسی در تمدن اسلامی

1395/11/9 ۱۰:۵۱

از زمانــی کــه درســت نمی‌دانیم، بســیاری از اقوام ســتارگان را خدا می‌دانســتند و همین راه پرســش در باب ماهیت آنها را بر ایشان می‌‌بست. این اعتقاد البته یک وجه مثبت هم داشت و آن این بود که به کنجکاوی همیشــگی آدمیــان دربارۀ جهــان انگیزۀ دیگری می داد

زینب خداداد شهری

از زمانــی کــه درســت نمی‌دانیم، بســیاری از اقوام ســتارگان را خدا می‌دانســتند و همین راه پرســش در باب ماهیت آنها را بر ایشان می‌‌بست. این اعتقاد البته یک وجه مثبت هم داشت و آن این بود که به کنجکاوی همیشــگی آدمیــان دربارۀ جهــان انگیزۀ دیگری می داد. چــون همین اعتقاد به خدایی موجودات آســمانی ایجــاب می‌کــرد که آنها را در زندگی و سرنوشــت خود مؤثر بدانند، بســیار علاقه داشــتند کــه رفتار موجودات آســمانی را نه تنها توصیف، بلکه پیش بینی کنند تا شــاید از نتایج نامطلوب آن در امان بمانند. از یک ســو ماه گرفتگی و خورشــیدگرفتگی را نتیجۀ قهر خدایان می‌دانســتند و از ســوی دیگر می‌دیدند که برخلاف مثال بســیاری از بلاهای زمینی چون ســیل و طوفان و زلزله، در وقوع این دو پدیده نظمی هســت که پیش‌بینی آن را ممکن می‌کند.

علم نجوم در دل این دو گانگی پدید آمد و تا مدت‌ها همچنان در بند آن ماند. البته اعتقاد صریح به خدایی ستارگان، به تدریج با ظهور دین‌های توحیدی از میان رفت. اما اجزایی از آن باقی‌ماند، به ویژه که این اعتقاد، اگرچه در گذشته‌های دور به صورت یک اعتقاد دینی ظاهر می‌شد، در واقع بر چیزی استوار بود که ظاهراً همۀ مشاهدات آدمی بر آن گواهی می‌داد و جای انکار نداشت؛ بر خلاف جهان خاکی ما که همه چیز در آن دستخوش تغییر است و کمتر چیزی بر یک حال و روال می‌ماند، جهان ستارگان همیشه بر یک صورت است.

مجلۀ آینه پژوهش، سال بیست و هفتم، شمارۀ پنجم، آذر و دی ماه 1395

دریافت مقاله