داوری اردکانی: بیش از «می‌فهمم» به «می‌توانم» فکر می‌کنم

1395/10/29 ۰۹:۴۷

داوری اردکانی، رئیس فرهنگستان علوم در آیین رونمایی از کتاب «گاه‌ خرد» با اشاره به دو مقوله فهم و توان گفت: من بیشتر از «می‌فهمم» به «می‌توانم» فکر می‌کنم. داوری اردکانی: بیش از «می‌فهمم» به «می‌توانم» فکر می‌کنم

 

 
داوری اردکانی، رئیس فرهنگستان علوم در آیین رونمایی از کتاب «گاه‌ خرد» با اشاره به دو مقوله فهم و توان گفت: من بیشتر از «می‌فهمم» به «می‌توانم» فکر می‌کنم.
داوری اردکانی: بیش از «می‌فهمم» به «می‌توانم» فکر می‌کنم
 
آیین نکوداشت دکتر رضا داوری اردکانی،‌ رئیس فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران و رونمایی از کتاب «گاهِ خرد» سه‌شنبه (29 دی‌ماه) با حضور دکتر رضا داوری اردکانی، رئیس فرهنگستان علوم، دکترمحمد‌رضا بهشتی، عضو هیات علمی دانشگاه تهران، دکتر قاسم پورحسن، استادیار گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی، دکتر بیژن عبدالکریمی، دانشیار گروه فلسفه دانشگاه آزاد اسلامی، دکتر علی‌اصغر مصلح، استاد گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی، دکتر حسین نمازی، دبیر فرهنگستان علوم، حسین کلباسی اشتری، استاد گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی، حجت‌الاسلام ناصر نقویان، دکتر نجفقلی حبیبی، عضو هیات امنای سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی، حجت‌الاسلام سید محمود دعایی، مدیر مسئول موسسه اطلاعات و دکتر نیلی، استاد فلسفه در تالار «حکمت» سازمان اسناد و کتابخانه ملی برگزار شد.  

ما، آینده، می‌شویم
داوری اردکانی گفت: سادگی روستایی من موجب شده تا مورد توجه و لطف شما قرار بگیرم. من معلم روستایی هستم و این شغل را دوست دارم تلاش کرده‌ و می‌کنم شأن معلمی را حفظ کنم. خواندن رمان و شعر را از 12 سالگی شروع کردم سه دوره با حافظ مانوس بودم و شعر خواندن را با فردوسی آغاز کردم. شعر و فلسفه خویشاوندند یا لااقل روی دو قله قرار دارند.
 
وی افزود: آینده عدم است؛ آینده ما هستیم آیا برای تحقق آینده آمادگی داریم؟ اگر این آمادگی وجود داشته باشد محقق می‌شود. ما، آینده، می‌شویم. تامل کنیم که چه کار می‌توانیم انجام دهیم. من درباره «می‌توانم» و «می‌توانیم» بسیار فکر می‌کنم حتی بیشتر از می‌فهمم. «می‌توانم» را متأخر بر «می‌فهمم» نمی‌دانم؛ به‌عبارت دیگر فهم ما توانایی ما و توانایی ما، فهم ماست؛ البته این موضوع نباید منجر به متقدم دانستن علم انتزاعی شود.
 
اردکانی ضمن گرامی‌داشت یاد مرحوم حجت‌الاسلام والمسلمین هاشمی رفسنجانی و دکتر شریعتمداری اظهار کرد: بهتر است هزینه‌های گرامی‌‌داشت بزرگان را در جایی بهتر صرف و اعتدال را رعایت کنیم. حرف تازه باید در سمینار‌ها مطرح شود و باید از تکرار بپرهیزیم.
 
اردکانی، دغدغه‌مندانه می‌پرسد
بهشتی ضمن معرفی کتاب «گاه خرد» درباره نحوه رویکرد دکتر اردکانی در حوزه فلسفه گفت: کتاب «گاهِ خرد» مجموعه پرسش‌ و پاسخ تعدادی از دانشجویان با دکتر اردکانی است. پاسخ‌های استاد نشان و آهنگ دغدغه فلسفی دارد؛ علاوه بر این پاسخ‌ها ناظر بر تحولات فکری،‌ اجتماعی و فرهنگی جامعه معاصر و حال است. استاد نه از سر فضل‌فروشی بلکه از سر دغدغه‌مندی به موضوعات می‌نگرد.

وی ادامه داد: داوری اردکانی دغدغه‌مندانه می‌پرسد و در پی پاسخ است. ایشان علاوه بر تلاش برای یافتن حقیقت حداقل، شمه‌ای از نحوه راهیابی جستجو‌گرانه حقیقت را نمایان کرده است.
 
بهشتی گفت: فلسفه از زندگی آغاز می‌شود و به زندگی باز‌ می‌گردد. فلسفه‌ای که از زندگی آغاز نشود طراوات خود را از دست می‌دهد همچنین اگر به زندگی بازنگردد به فضل‌فروشی و حتی به تامین معاش تبدیل می‌شود.  
 
این استاد فلسفه با اشاره به آغاز فلسفه از دیدگاه ارسطو و افلاطون درباره سرآغاز فلسفه اظهار کرد: افلاطون و ارسطو آغاز فلسفه را حیرت دانسته‌‌اند. آیا این مبداء، فقط به معنای سربرآوردن است؟ در حالی که این مبدا به معنای اصل حاکم بر هر چیز نیز هست. بنابراین فلسفه تا زمانی فلسفه است که با تحیر و در نتیجه با پرسش همراه باشد؛ همچنین آغاز، میان و پایان فلسفه، حیرت و پرسش است. فلسفه جستجو برای از آن خود کردن حقیقت است. فلسفه تا زمانی فلسفه است که در این جستجو باقی بماند.

فلسفه مادام در جستجوی حقیقت است
بهشتی ادامه داد: فلسفه زمانی که فکر کند به پایان پرسش رسیده و پاسخ‌های نهایی را در اختیار دارد، همه‌چیز است به‌جز فلسفه. دریافت حقیقت مطلق آن‌گونه که هست به تعبیر افلاطون از آن خدا یا خدایان است؛ و خدایان، فلسفه‌ورزی نمی‌کنند. فلسفه مادامی فلسفه است که در جستجوی حقیقت باشد؛ آنچه در ابتدای فلسفه به درستی دریافت شد حقیقت به ملکیت و در اختیار افراد درنمی‌آید بنابراین خرید و فروش نمی‌‌شود.       
 
مدیر گروه فلسفه فرهنگستان هنر اظهار کرد: فیلسوف جستجو‌گر است و آهنگ سخن و لحن وی نیز چنین است. لحن فیلسوف پیامبر‌گونه نیست و به هر میزان که به این لحن نزدیک شد از جوهر فلسفه دور می‌شود. سخن فیلسوف تلخ نیست افرادی که تصور می‌کنند حقیقت مطلقی را از آن خود کرده‌اند به تلخی سخن می‌گویند. فیلسوف ملتزم به اندیشه است و دائم در جریان پرسش‌های نو به نو قرار دارد.  

رسالت گاه خرد، حفظ میراث است
دکتر بیژن عبدالکریمی ادامه داد: رسالت کتاب «گاه خرد» در روزگاری که قدرت قرائت و فهم متن را از دست داده‌ایم، حفظ میراث است؛ همه این ناتوانی‌ها نشان از انحطاط دارد.
 
وی افزود: مخاطب من در این جلسه افرادی هستند که با داوری اردکانی بی‌مهری ورزیده‌اند یا کمتر همدلی نشان‌ می‌دهند. معتقدم که ما ایرانی‌ها باید به داوری اردکانی بیندیشیم و نسبت خودمان را با وی مشخص کنیم چراکه موجب می‌شود تقدیر خودمان را رقم بزنیم. اندیشیدن درباره داوری مبتنی بر تلقی ما از تفکر و اندیشه است. آیا داوری فیلسوف است؟ بسیاری در این امر تردید دارند که تامل‌برانگیز است. داوری را متفکر بدانیم یا نه، بسیار در سرنوشت فردی و اجتماعی ما دخالت دارد.

عبدالکریمی با اشاره به شرح اردکانی از وضعیت خود در فضای فلسفه اظهار کرد: داوری اردکانی اعلام کرده که زمانی بین ژورنالیسم و فلسفه در نوسان بوده است. تفکر یعنی خود‌آگاهی و اگر داوری خود را فیلسوف نمی‌داند ناشی از تواضع تاریخی است و نه تواضع اخلاقی. خود‌آگاهی در آثار داوری موج می‌زند. من معتقدم که داوری اردکانی، یک متفکر است و افرادی که با ایشان موضعی نامهربانانه دارند براساس عقل انتزاعی و توهمی برخورد می‌کنند؛ این دسته معتقدند، تفکر امری سوژه‌محور و غیرتاریخی است؛ اما آشنایان با سرشت تفکر، نسبت به تلاش‌های سترگ معاصران فرهنگی واقف است.

این استاد دانشگاه گفت: فردید یا داوری شدن کار آسانی نیست و این موضوع برای کسانی قابل درک است که تجربه زیسته‌ای از تفکر داشته باشند. تفکر امر سوژه‌محور نیست.

عبدالکریمی درباره دلایل بی‌مهری برخی نسبت به داوری اردکانی اظهار کرد: داوری اردکانی بار‌ها نسبت به بی‌توجهی برخی از حوزویان، دانشجویان جوان و روشنفکران اذعان داشته است؛ افرادی که برای داوری شأنی، قائل نیستند در حقیقت برای فلسفه، شأنی در نظر ندارند. کسانی که در چارچوب اندیشه‌های ایدئولوژیک می‌اندیشند در برقراری ارتباط با کسی که به دنیال زیست فلسفی است ناتوانند.

نویسنده کتاب «هایدگر و استعلا» ادامه داد: می‌پذیرم که زبان داوری اردکانی دشوار است اما معتقدم اگر بخواهیم به زبان متفکری گوش بسپاریم دیگر دشوار نیست. زمانی دشوار تلقی می‌‌شود که اراده به دشوار شنیدن وجود دارد. زبان داوری پریشان است اما برای کسانی که به دنبال پاسخ‌های صریح و روشن هستند.

وی در تشریح دلایل جایگاه ویژه داوری اردکانی اظهار کرد: به‌نظر می‌رسد که ما مساله نداریم، بلکه با بحران مواجه هستیم و کمتر کسی به این موضوع توجه کرده است. ما به نحو بنیادین مساله داریم که البته جنبه سیاسی ندارد.

عبدالکریمی افزود: انقلاب بزرگی در این کشور صورت گرفته و ساختار را دگرگون کرده است. برای حل مسائل به برنامه و طرح نیاز داریم که وجود دارد اما استراتژی وجود ندارد برای طراحی استراتژی به نظریه اجتماعی و برای نظریه اجتماعی به فهم جهان نیاز داریم که در دوران ما وجود ندارد. از میان معاصران در دوران کنونی تنها کسی که می‌فهمد فهم جهان امر دم‌دستی و پیش‌پا افتاده نیست داوری اردکانی است که نشانه‌های آن در آثارش وجود دارد.  

اردکانی جزو پیشگامان فلسفه تحلیلی است
سید محمود دعائی ادامه داد: دکتر داوری اردکانی جزو پیشگامان فلسفه تحلیلی است وی همچنین جمع سنت و تجدد را در کنار هم دارد. وی جزو ‌نخستین کسانی است که در اوج میل به گرایش عمومی به فلسفه در سال‌های نخست انقلاب اسلامی، طنین فلسفه بحرانی و بحران فلسفه را با نگارش «فلسفه در بحران» طنین‌انداز کرد.

وی افزود: دکتر داوری اردکانی، روزی را بدون فلسفه‌ورزی به سر نیاورده و در انجام وظایف یک فیلسوف آگاه و خبره و متعهد کوتاهی نکرده است. وی علاوه بر حکمت نظری که پیوسته به اسلوب آن مشی کرده، در واحد حکمت عملی نیز گام زده است. فراموش نکرده‌ایم که او در اوج گسترش بد‌اخلاقی‌های سیاسی،‌ صدای اعتراض بلند کرد و از ترویج دروغ در ساحت سیاست اظهار ناراحتی کرد.

اردکانی فیلسوف فلسفه است
دعایی گفت: دکتر داوری اردکانی را باید فیلسوف فلسفه تلقی کرد چرا که در طول سال‌ها بخش عمده حساسیت و تمرکز و اصلاح‌اندیشی و تذکر وی پیرامون فلسفه جریان داشته است. اردکانی کج‌اندیشی درباره فلسفه را تاب نمی‌آورد؛ بنابراین چونان مرزبانی که حراست از مرز‌های یک کشور را وظیفه خود بداند حراست ار مرز‌های عقلانیت را وظیفه تخلف‌ناپذیر خود تلقی کرده است.

داوری بر تفکر درباره وضع فلسفه تاکید دارد
دکتر علی‌اصغر مصلح گفت: وی در کنار تحقیق و فلسفه به تفکر درباره وضع فلسفه نیز تاکید داشته است. وی با درک عمیق تفکر مدرن آن‌ را برای توصیف وضع فرهنگ ایران معاصر به کار برده است. کار بزرگ داوری اردکانی، تذکر نسبت به ناتوانی خرد ایرانی ماقبل مدرن و لزوم فراگرفتن، درک و فهم بعد هضم تفکر مدرن و معاصر غرب است.

وی با اشاره به دیدگاه داوری اردکانی درباره فرهنگ ایرانی با استناد به کتاب «گاهِ خرد» اظهار کرد: داوری اردکانی در توصیف وضع تفکر در ایران عبارت‌هایی مانند گسست،‌ بی‌تاریخی، بحران،‌ فروبستگی افق را به‌کار برده است.

هیجان در آثار داوری اردکانی اندک است
داوری اردکانی صد‌ها صفحه نوشته که در میان آن‌ها آثار هیجان و تحولات شخصی اندک و نادر است. دریافت‌های وی تامل و تفکر ایجاد می‌کند و بنابراین در این باره باید بیشتر بیندیشیم که داوری کجا ایستاده است. مهم‌ترین کلید درک متفکران، جای آن‌هاست. درباره تفکر فسلفی در ایران هنوز نمی‌توان از افق سخن گفت بنابراین بهتر نیست کمتر حرف بزنیم و پرچم فلسفه را نیمه افراشته نگه داریم؟

این استاد گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی افزود: درچند سال گذشته در میان فلاسفه نوعی همگرایی آغاز شده است که به تجربه و دریافت‌های مشابه بازمی‌گردد و میل به اعتدال تقویت شده، بنابراین بهتر است که به راه‌های کنونی و طی شده نظر کنیم و درصدد شنیدن بهتر سخن یکدیگر باشیم. شاید در این مسیر بتوانیم مسائل اصلی فرهنگ را مفهومی کنیم. کتاب «گاه خرد» اردکانی نمونه‌ای برای گفت‌وگوی اهل فلسفه با یکدیگر درباره مسائل مشترک است. بوی مهر از آثار سخن دکتر داوری اردکانی می‌رسد و کتاب «گاه خرد» نمونه‌ای از منش گفت‌و‌گو و مهر‌پیشگی ایشان است.

مصلح اظهار کرد: اندوهی عمیق از لابه‌لای نوشته‌های دکتر اردکانی حاکم است و سراسر کتاب وی بوی اندوه می‌دهد. اردکانی اندوهناک اما امید‌وار است. کتاب بیش از همه حکایت دغدغه‌ها و اندوه‌های دوران پختگی دکتر داوری اردکانی است.  

خردورزی مهم‌ترین دغدغه در اندیشه فلسفی است
دکتر قاسم پورحسن نیز گفت: خرد‌ورزی مهم‌ترین دغدغه در فلسفه است که باید آن‌‌را جستجو کنیم و چشم‌انتظار آن باشیم. خرد‌ورزی می‌تواند افقی باشد که داوری اردکانی در پاسخ‌ها در پی آن بوده است. دکتر داوری اردکانی در یک دهه گذشته به فیلسوف بی‌وطن تبدیل شده است. وی آگاهانه درباره فلسفه‌ بی‌تمایل به هم‌سخنی، به پایان به معنای سلبی، اندیشیده است.
 
وی در تعریف فیلسوف بی‌وطن افزود: فیلسوف حقیقی کسی است که تفکرش جهان شمول شود و فیلسوف بی‌وطن به این معناست. از مجموعه پاسخ‌های داوری اردکانی مهم‌ترین دلیل انسداد تفکر در دوره معاصر بی‌توجهی به مساله بنیادین مشارکت است. کمتر فیلسوفی داریم که بیندیشد که دیگران هم باید به اندیشه او بدون توجه به زبان و فرهنگ التفاط کنند.

پورحسن با اشاره به برداشت دکتر داوری درباره سنت یونانی و اسلامی گفت: هنوز بازخوانی صحیحی از این دو مواجه به عمل نیاورده‌ایم؛ بسیاری از مورخان معتقدند که سنت اسلامی ادامه سنت یونانی است. هرچند که دکتر داوری نسبت به این مساله معترض است اما به نظر می‌رسد که وی قائل به چرخش معرفتی فیلسوفان اسلامی نسبت به فیلسوفان یونانی نیست؛ بنابراین بحث در این‌باره ثمر خواهد داشت. دکتر داوری بیش از محسن مهدی (اسلام‌شناس و عرب‌شناس) درباره فارابی می‌اندیشد؛ اما همچنان این پرسش مطرح است که اگر اندیشمندان مسلمان، دست به گسست معرفتی بنیادین نمی‌زدند می‌توانستند فلسفه‌ای را ظهور دهند؟  
 
این استاد فلسفه با اشاره به دیدگاه داوری اردکانی درباره فلسفه تطبیقی اظهار کرد: دکتر داوری اردکانی جزو‌ نخستین فیلسوفانی است که درباره فلسفه تطبیقی اندیشیده است. به نظر می‌رسد داوری اردکانی در این عرصه به پدیدارشناسی معتقد است دکتر داوری می‌توانست موقعیت صریح‌تری درباره فلسفه تطبیقی که مهم‌ترین مساله ماست ابراز کند. وی قبول دارد که بنیاد تفکر ما باید به آینده معطوف باشد وی گذشته و اکنون را در آینده جستجو می‌کند.
 
«استراتژی آلترناتیو» نوع خوانش داوری از فارابی است
نیلی نیز با اشاره به انواع خوانش اندیشه فلسفی فارابی ادامه داد: دیدگاه داوری را می‌توان در قالب «استراتژی آلترناتیو» به‌عنوان نوعی از خوانش اندیشه فلسفی فارابی بررسی کرد. داوری، فارابی و رابطه دین و فلسفه را نه در قالب‌های باستان‌شناسانه و نه در رویکرد‌های تاریخی خوانش می‌کند؛ به‌عبارت دیگر داوری فارابی را درگذشته محبوس نمی‌کند؛ بلکه ما را در فهم خویش در بستر اکنون و از موضع ایرانی برای فرا رفتن از سپهر جهان اروپا مدارانه، یاری می‌کند که نیازمند توجه جامعه شناسان است.

داوری اردکانی پرسشگر است
حسین کلباسی اشتری افزود: به سخن آمدن خرد، هدف اصلی تدوین کتاب «گاه خرد» است. «گاه خرد» قرار بود در قالب صوتی منتشر شود اما به پیشنهاد استاد به صورت کتاب درآمد.         

وی ادامه داد: امروزه در سطوح مختلف از عقلانیت می‌شنویم اما این عقل چیست؟ حدود سه دهه قبل با مطالعه «شاعران در زمانه عسرت» تا آخرین کتاب دکتر اردکانی «خرد سیاسی عصر توسعه‌نیافتگی» درباره عقل و خرد پرسش داشتم که گمشده و مطلوب ما چیست؟ اگر عقل گمشده ماست کدام عقل؟ داوری اردکانی، پرسشگر است.  

در پایان این آئین از کتاب «گاه خرد» رونمایی شد.   

منبع: ایبنا