1395/10/28 ۰۷:۲۸
جیبی‌کردن مفاهیم فلسفه در گفت‌وگوی با احسان حسینی
«نوشته‌های سیاسی ولتر» درباب اندیشه‌های روشنگر قرن 18 منتشر شد زهرا سلیمانی‌اقدم: مجموعه «دفترهای سیاست مدرن» که به زندگی، زمانه و اندیشه متفکران مدرن می‌پردازد، به جلد پنجم رسیده است. آخرین جلد منتشر شده از این مجموعه که پنجمین آنها محسوب می‌شود به فرانسوا-ماری آروئه ملقب به ولتر اختصاص دارد و با عنوان «نوشته‌های سیاسی ولتر» منتشر شده است. جلد مختص به ولتر توسط احسان حسینی، ترجمه شده است که دکتری ادبیات فرانسه دارد. در گفت‌وگوی پیش‌رو با این مترجم به ویژگی‌های قلم ولتر و اهمیت این روشنگر قرن هجدهمی پرداخته‌ایم.
اگر بخواهید به دو ویژگی مهم ولتر اشاره کنید که مطالعه این اثر را برای مخاطبان جذاب می‌کند چیست؟ تفکر ولتر نقش مهمی در انقلاب فرانسه داشته است و درواقع ولتر به همراه رسو و دیدرو که بخش اعظم اندیشه آنها در دایره‌المعارف نیز آمده، اساس شکل‌گیری اندیشه انقلاب فرانسه است. نکته مهم دیگر درباره اهمیت ولتر این است که اندیشه‌اش در شکل‌گیری اندیشه روشنفکران ایرانی زمان مشروطه نقش داشته است؛ چون اغلب روشنفکران آن دوره از جمله کسانی بوده‌اند که زبان فرانسه می‌دانسته و توانسته‌اند آن افکار را با شرایط آن روز ایران تطبیق دهند.
ولتر هم مقالات مهمی در «دایره‌المعارف» دارد و هم به مباحث سیاسی و فلسفی در دیکشنری فلسفی پرداخته است. «نوشته‌های سیاسی ولتر» تا چه اندازه از این دو بهره برده است؟ ولتر بخشی از مقالات خود را با درخواست از دیدرو و دالامبر در دایره‌المعارف کار کرده است. حتی ولتر به آن دایره‌المعارف نقدی وارد می‌کند و می‌گوید این دایره‌المعارف به قدری تخصصی است که مردم عادی نمی‌توانند با آن ارتباط برقرار کنند. از این رو تصمیم می‌گیرد مفاهیم اساسی فلسفه را در یک اثر کم‌حجم و جیبی به گونه‌ای شرح دهد که مردم عادی هم بتوانند آن را تهیه کنند و هم راحت آن را بفهمند و درک کنند. از این رو می‌بینیم زبان به کار رفته در دیکشنری فلسفی ولتر، از زبان دایره‌المعارفی فاصله می‌گیرد و تم فلسفی ندارد؛ بلکه حتی طنز را هم با آن در‌می‌آمیزد تا به زبان عام نزدیک شود. ما در ایران ترجمه‌ای از کلیت این دیکشنری نداریم. ترجمه‌ای در گذشته انجام شده است که آن هم گزیده‌ای از این دیکشنری است که با عنوان «واژه‌نامه فلسفی» منتشر شده است. ما نیز در کتاب «نوشته‌های سیاسی ولتر» به مقالاتی که مهم‌تر بود مثل مدخل انسان، مدخل سیاست و حکومت پرداخته‌ایم. چون هدف این بود که کارها 100 صفحه‌ای باشد و از سوی دیگر سطح مخاطبان عام این آثار هم در نظر گرفته شوند، بنابراین تصمیم بر این شد آثار کم‌حجم و با خوانش راحت همراه باشد.
وجوه ادبیاتی ولتر تا چه اندازه بر قلم او در بیان مفاهیم اندیشه‌ای و سیاسی‌اش تاثیر داشته است؟ به نظر من این تاثیر‌گذاری در جهت عکس است. فلسفه و اندیشه‌های ولتر بیشتر در نمایشنامه و داستان‌هایش تاثیر گذاشته است. در کل ویژگی ادبیات قرن 18 فرانسه این‌گونه است که ادبیات حالت متعهد پیدا می‌کند و با فلسفه و ایدئولوژی و مسائل حقوقی آمیخته می‌شود. شما وقتی نگاهی به آثار شاخص این دوره بیندازید متوجه می‌شوید همه درون‌مایه‌هایی فلسفی دارند. ولتر بیشتر به عنوان یک روشنگر و روشنفکر مطرح است تا یک ادیب. او نمایشنامه و تراژدی‌هایی نوشته است که اصلا موفق نبوده‌اند اما داستان‌های فلسفی او مثل «ساده دل» که ترجمه هم شده است بیشتر معروفند. نمایشنامه‌های او چون بن‌مایه‌های فلسفی دارند و در قالب زبان طنز و ادبیات نیش‌دار ارائه شده‌اند، جذاب‌تر هستند. در مورد ولتر و خیلی از ادیبان قرن 18 مثل رسو یا دیدرو فلسفه به ادبیات می‌چربد.
قبل از شروع به ترجمه اثری از ولتر سراغ ترجمه‌های پیشین رفتید؟ اگر رفتید چه کمکی به شما کرد؟ من ترجمه و آثار مربوط به ولتر را اصلا نگاه نکردم و استفاده‌ای هم نبردم. چون رشته تخصصی‌ام زبان و ادبیات فرانسه است ترجیح می‌دهم متن اصلی را بخوانم و معتقد بودم کارهای پیشین در مورد ولتر خیلی نمی‌تواند اینجا کمکی کند. چون اینجا بحث ما فلسفه و سیاست است؛ اما آثاری که بیشتر در مورد ولتر ترجمه شده آثار داستانی است. بعضی از واژه‌ها در معادل‌سازی اذیت کردند؛ به خصوص واژهایی که امروزه دیگر کارایی ندارند. در کل زبان ولتر زبان دشواری نبود؛ چون هدف اصلی ولتر این بود که زبانش برای مردم عادی هم قابل فهم باشد.
منبع: فرهیختگان
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید