هستی وقف / سایه‌ای نکو، گسترانیده بر تاریخ ایران

1395/8/5 ۰۹:۱۳

رزمین ایران بر فراز خود همواره چتری و سایه‌بانی در گذر هزاره‌ها و سده‌ها بر سر داشته است. این چتر برافراشته بر آسمان سرزمین ایران، که امروزه وقف می‌نامیم‌اش، فراتر از هر کس و هر پدیده، توانسته است تداوم زندگی بر این پهنه خاکی را ضمانت بخشد. مادام دیالافوا درباره جایگاه وقف در جامعه ایرانی می‌نویسد «مسلمانان خيرانديش قبل از مرگ غالبا يک ثلث از املاک و دارايی خود را وقف مسجد و مدرسه و يا اعمال خير ديگر از قبيل روضه‌خواني و اطعام مساکين و غيره مي‌کنند».

مژگان جعفری: رزمین ایران بر فراز خود همواره چتری و سایه‌بانی در گذر هزاره‌ها و سده‌ها بر سر داشته است. این چتر برافراشته بر آسمان سرزمین ایران، که امروزه وقف می‌نامیم‌اش، فراتر از هر کس و هر پدیده، توانسته است تداوم زندگی بر این پهنه خاکی را ضمانت بخشد. مادام دیالافوا درباره جایگاه وقف در جامعه ایرانی می‌نویسد «مسلمانان خيرانديش قبل از مرگ غالبا يک ثلث از املاک و دارايي خود را وقف مسجد و مدرسه و يا اعمال خير ديگر از قبيل روضه‌خواني و اطعام مساکين و غيره میکنند». سنت وقف، همواره سایه خود را بر همه حوزه‌های جامعه ایرانی گسترانیده بوده و شوری در سر جامعه پدید می‌آورده است. ابن بطوطه، جهانگرد مشهور سده هشتم هجری، هنگامی که از اصفهان می‌گذشته است به خانقاهی بزرگ اشاره می‌کند که «مردم از همه سوي بدانجا روي میآورند ... در آنجا براي هر واردي طعام مهيا است و داراي گرمابه باشكوهي است ... اين حمام وقف است و هر كس میتواند بیپرداخت مزد داخل گرمابه شود».
موقوفات در ایران به روزگار آل بویه، غزنویان، سلجوقیان، تیموریان و صفویان گسترش می‌یابند. درآمد بخشی از آن‌ها به کارهای امور عام‌المنفعه و ساختن پل، حمام، بیمارستان، مدرسه و جاده موقوفات می‌شود. ساخت بیمارستان‌ها و مراکز درمانی بر اساس این سنت در دستور کار قرار می‌گیرد که ایجاد بیمارستان عضدی یکی از آن پیامدها است. بیماران همواره از مهم‌ترین دلیل‌های اقدام به وقف در گذر تاریخ ایران بوده‌اند. آنگونه که منابع تاریخی روایت می‌کنند در دوره حکومت سلجوقی، موقوفات سالانه بر صدها هزار دینار طلا می‌رسید و نظامیه‌های بغداد و نیشابور که خواجه نظام‌الملک آن‌ها را تاسیس کرده بود، از این راه اداره می‌شد. وقف کتابخانه شابور ابن اردشیر از سوی وزیر بهاءالدوله در سال ۳۸۱ هجری با بیش از ده هزار جلد کتاب در کنار مدرسه‌های نظاميه در بغداد، مدرسه‌های بيهقيه و سعيديه در نيشابور، مدرسه‌های دو در و پریزاد در مشهد در روزگار تیموری با هدف گسترش معارف دینی، از مهم‌ترین موقوفات علمی و آموزشی در آن روزگار به شمار می‌آیند. مجموعه ربع رشیدی که در دوره ایلخانان به کوشش خواجه رشیدالدین فضل‌الله پدید آمد و وقف شد، کتابخانه، مدرسه، مسجد، دارالایتام، حمام، مهمان‌سرا، بیمارستان، مدارس عالی و کارگاه‌های صنعتی دربرداشت. ربع رشيدي در واقع یک شهرک علمی، آموزشی، درمانی با رویکرد عام‌المنفعه در عصر ایلخانی بود که سي هزار خانه، هزار و پانصد دکان، بيست و چهار کاروانسرا، تعدادي مسجد، مدرسه، دارالشفا، حمام، باغ و چند کارخانه شعربافي، کاغذسازی، رنگرزخانه و دارالضرب در خود داشت. ساختن مریض‌خانه، جاده، پل، دارالایتام، آب‌انبار، کاروانسرا و چاه آب، از دیگر وقف‌هایی بوده که با هدف توسعه و بهبود شرایط اقتصادی و اجتماعی بیش‌وکم در گوشه و کنار ایران صورت می‌گرفته است. این اوقاف، جنبه‌های گوناگون اجتماعی داشته‌اند که شاخه‌های فرعی، به آزادسازی اسیران، یاری مسافران گرفتار (ابن‌السبيل) و تأمين زندگي زنان و کودکان بیسرپرست

منبع: شهروند