1395/7/26 ۰۸:۲۱
پیشینه نوشتن رساله حقوق در بستر فقه و سنت اسلامی به امام چهارم شیعیان باز‌می‌گردد. نخستین رساله حقوق منتسب است به امام سجاد (ع). این رساله درواقع حدیث بلندی از این حضرت است که 50 یا 51 (در انتساب یکی از آنها تردید وجود دارد) حق را در راستای بررسی حقوق و وظایف انسان برمی‌شمرد. این 51 حق را که امام در خطاب به یکی از اصحابش فرموده است، می‌توان در هفت دسته حق خداوند، حق نفس و اعضای بدن، حق افعال عبادی، حق حاکم و مردم، حقوق خویشاوندان، حقوق برخی اصناف اجتماعی و حق مالی تقسیم‌کرد.
نگاهی به اولین رساله حقوق تاریخ اسلام از امام سجاد(ع) زهرا سلیمانی‌اقدم : رساله‌ای با عنوان «حقوق» را بسیاری از شخصیت‌ها و عالمان مذهبی و افراد مشهور در کارنامه خود دارند. پیشینه نوشتن رساله حقوق در بستر فقه و سنت اسلامی به امام چهارم شیعیان باز‌می‌گردد. نخستین رساله حقوق منتسب است به امام سجاد (ع). این رساله درواقع حدیث بلندی از این حضرت است که 50 یا 51 (در انتساب یکی از آنها تردید وجود دارد) حق را در راستای بررسی حقوق و وظایف انسان برمی‌شمرد. این 51 حق را که امام در خطاب به یکی از اصحابش فرموده است، می‌توان در هفت دسته حق خداوند، حق نفس و اعضای بدن، حق افعال عبادی، حق حاکم و مردم، حقوق خویشاوندان، حقوق برخی اصناف اجتماعی و حق مالی تقسیم‌کرد.
وظایف اخلاقی یک موحد یکی از ویژگی‌های رساله منتسب به امام سجاد(ع) این است که اعتبار زیادی دارد و در قدیمی‌ترین متون شیعه آمده است. از جمله این متون می‌توان به تحف‌العقول، از حسن بن علی‌بن حسین‌بن شعبه حرانی متوفی 381 ه- ق و کتاب‌های خصال و من لایحضره الفقیه، از ابوجعفر محمدبن علی‌بن حسین بابویه قمی متوفی 382 ه. ق. اشاره کرد. همچنین نکته مهم دیگر درخصوص این رساله دینی این است که حق‌های تعریف شده در آن نه وظایف الزامی و تاکید شده مسلمانان است و نه احکام استیجابی، که ترک آن موجب گناه می‌شود، بلکه معطوف به فضای اخلاقی است. امام سجاد(ع) با این رساله درواقع به وظایف اخلاقی یک انسان موحد اشاره می‌کند.
اولین رساله حقوق جهان اسلام بنابر ویژگی‌های دوره‌ای که این حدیث (رساله حقوق امام سجاد(ع)) در آن نقل شده است مانند جهالت و نوپایی اخلاق می‌توان گفت ارائه این اثر بسیار ارزشمند می‌نماید. هم‌اکنون می‌توان بیش از اینها درباره حق و حقوق صحبت کرد. همچنین نکاتی وجود دارند که بسیار مهم هستند و نقل آنها در این رساله جا افتاده است. اما نکته مهم درباره این رساله آن است که نباید فراموش کنیم این رساله در زمانی نوشته شده است که سخن گفتن از حق حرف تازه‌ای بوده و خفقان به شدت حاکم بوده است. اما در چنین دوره‌ای، همین رساله مختصر بنای اندیشه حقوقی سترگی را در اسلام پی‌ریزی کرده است. عمادالدین باقی ذیل مقاله‌ای در شماره 20 مهرنامه به نکته‌ای اشاره می‌کند. او با اشاره به رساله‌های نیکولوماکیاولی، تامس مور و مارتین لوتر که در سده 15میلادی نوشته شده است شرح می‌دهد شاید هم‌اکنون با خواندن رساله‌ها و مقایسه آنها با دستاوردهای سده‌های بعدی تا امروز، بخش‌هایی از آنها نکات نه‌چندان مهمی به نظر بیایند. اما با توجه به اینکه این آثار در نوع خود از اولین‌ها هستند و با توجه به وضعیت اروپای قرن 15، یک شاهکار به شمار می‌آیند؛ چون آنها در عصر خود نوآورانه بودند و همان نظراتی که امروز بسیط به نظر می‌آیند شالوده بنای عظیم فکری دوران ما را ساخته‌اند. او با این مقدمه به این نتیجه می‌رسد که «اثری که از سده نخست هجری توسط امام سجاد(ع) برجای مانده است، در زمانه‌ای که حق و حقوق بی‌معنا بوده، رویدادی بزرگ در تاریخ اندیشه به‌شمار می‌آید.»
آغاز رساله‌نویسی حقوقی یکی دیگر از ویژگی‌های مهم رساله حقوق امام سجاد(ع) این است که این اثر آغازگر یک سنت مهم در جهان اسلام و تشیع شده است. عالمان به تقلید از امام خود سراغ مباحث حقوقی زمانه خود می‌رفتند و رساله‌های حقوق تحریر می‌کردند. از این رو رساله‌های حقوق متعددی با الهام از این رساله نوشته و منتشر شده‌اند. کسانی که در این سنت دست به نوشتن رساله‌های حقوق می‌زدند بنابر آنچه به ارث بردند، وابسته به حدیث بودند و تلاش می‌کردند حقوق فردی و غیر‌فردی را از میان احادیث استخراج کنند. از معروف‌ترین شخصیت‌هایی که رساله‌ای با عنوان حقوق نگاشته‌اند می‌توان به سید‌سبط‌الحسن لکهنوی و عبدالهادی مختار اشاره کرد.
منبع:فرهیختگان
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید