1395/7/18 ۱۱:۲۳
مراسم سوگواری محرم در شهرهای مختلف ایران آداب و سنت‌های خاص خود را دارد. کتاب «آئین سوگواری در فرهنگ مردم اردیب» گوشه‌ای از این آئین‌ها را مراکز کویری ایران شرح داده است.
نگاهی به محرم در شهرهای ایران/ فرهنگ عزاداری در مرکز کشور گره زدن دستمال‌های سرخ و سبزی که زنان نذر علم می‌کنند مراسم سوگواری محرم در شهرهای مختلف ایران آداب و سنت‌های خاص خود را دارد. کتاب «آئین سوگواری در فرهنگ مردم اردیب» گوشه‌ای از این آئین‌ها را مراکز کویری ایران شرح داده است. محرم در ایران زمین با فرهنگ شهرهای ایران آمیخته شده است به طوری که جدا کردن آن از آداب و سنن ایرانی امری مشکل است. فرهنگی که در تاریخ ایران با سوگواره‌های ایرانی ممزوج شد و در هر شهر ایران به شکلی نمود پیدا کرد.
در جنوب ایران به شکلی، در شمال به شکل دیگری و در مرکز و غرب نیز به گونه‌ای دیگری در سوگ امام حسین (ع) نشستن شکل گرفت و از نسلی به نسل دیگر منتقل شد. اگرچه در بیشتر شهرهای ایران برپا کردن خیمه و پخش نذری، سینه زدن و زنجیر زدن آئین مشترکی است که هر ده روز محرم دیده می‌شود.
برای آشنایی با فرهنگ مناطق کویری ایران سراغ کتاب «آئین سوگواری در فرهنگ مردم اردیب» پژوهش و نگارش لسان‌الحق طباطبایی رفتیم و از میان صفحات این کتاب سطوری را برای انعکاس محرم انتخاب کردیم.
برگزاری مراسم محرم به شیوه نیاکان
در نگاه نخست خوب است بدانیم که اردیب کجاست؟ «آبادی اردیب در میان بیابان‌های کرانه جنوب کویر مرکزی ایران در استان اصفهان و در هفت فرسنگی جنوب شهر خور، مرکز شهرستان خوربیابانک واقع شده است و در همسایگی قریه آب گرم و روستاهای ایراج، گرمه و عروسان گلستان بر کناره راهی قرار دارد که از غرب در نزدیکی چوپانان و خور می‌رسد و در شرق با گذر از روستای بیاذه در رباط پشت بادام به راه یزد و طبس می‌پیوندد.» (ص 8)
مولف کتاب «آئین سوگواری در فرهنگ مردم اردیب» در انتقال سنت‌ها از گذشته می‌نویسد: «اما اردیبیان مردمی خوشرو هستند و خلق و خویی مهمان‌دوست دارند، شیعه مذهب هستند ارادتی ویژه به ائمه اطهار علیه‌السلام دارند و به معتقدات دینی و مذهبی خود سخت پایبند هستند. همواره و نیز به مناسبت، در برپایی مراسم و آئین‌های مذهبی به‌ویژه آئین سوگواری سیدالشهداء حضرت ابا عبدالله الحسین و اهل‌بیت و اصحاب آن حضرت استوارند و چنان‌که می‌گویند مراسم محرم را به همان شیوه نیاکان خود برگزار می‌کنند و امروز نیز بر همان مهر و نشان است که در زمان پدرانشان بوده است.» (ص 10)
نذرکنندگان و اطعام‌کنندگان ایام دهه محرم
شاید این نکته تنها مختص مردم اردیب نیست که در روز تاسوعا و عاشورا اغلب مردم تلاش می‌کنند به زادگاه خود برگردند. درباره برپایی مراسم به دور از ریا می‌خوانیم: «از دیگر ویژگی‌های آئین‌های سوگواری‌های شهیدان در اردیب یکی این است که همه اهالی از زن و مرد و کودک و پیر و جوان در مراسم حاضر و در انجام امور پیشقدم می‌شوند. پیش‌تر اردیبی‌هایی که مقیم و ساکن شهرهای دیگر هستند در دهه اول ماه محرم به اردیب می‌آیند و فعالانه در برپایی و اجرای مراسم با سایرین همکاری می‌کنند، آری کسی در خانه نمی‌نشیند و کسی به تماشا نمی‌ایستد. دیگر اینکه اجرای مراسم سینه‌زنی و زنجیرزنی جوانان دور از هرگونه خودنمایی است. همه همدل و یک‌صدا هستند و دیگر اینکه نام نذرکنندگان و اطعام‌کنندگان ایام دهه محرم بر زبان نمی‌آید چراکه نیت آنان چنین است و چنان نیست که بر تظاهر و ذره‌ای ریا باشد.» (ص 12)
برخی مراسم و آئین‌های ویژه یک شهر است. مانند گره‌زدن گوشه دستمال‌های به علم آمده است: «شب علم: «شب پنجم شب علم نامه دارد. علمداران پیش از غروب آفتاب علم‌های سیاهپوش خود را با پارچه‌های رنگارنگ سبز، آبی، بنفش، سفید، سرخ و دستمالی‌های گلدار که زنان به‌عنوان رخت، نذر علم کرده‌اند می‌آرایند و بر سر آن یک شبه دست فلزی که بر آن آیاتی از قرآن حک شده است نصب می‌کنند و آنها را زیر سابات (گذرگاه عام سرپوشیده) جنب قسمت زنانه حسینیه قرار می‌دهند. در شب علم زنان و دختران در زمان ورود به حسینیه یا هنگام عبور از گذرگاه نامبرده به زیارت علم می‌روند. علم‌ها را می‌بوسند و نذر می‌کنند و با گره‌زدن گوشه دستمال‌های نذر می‌کنند و با گره زدن گوشه دستمال‌های رنگین حاجات خود را از حضرت باب‌الحوائج علیه‌السلام طلب می‌کنند و معتقد هستند که حاجات آنان برآورده می‌شود. در همان شب پس از بازگشت دسته‌ای از قسمت مردانه حسینیه قرار می‌دهند و جز در زمان دید و بازدید هیات‌های عزاداری همسایگان ایراجی و گرمه‌ای که علمداران آنها را پیشاپیش هیات عزاداران اردیب حمل می‌کنند تا پسینگاه روز تاسوعا در حسینیه بر جای می‌ماند.» (ص 26)
قرار دادن علم‌ها تا پسینگاه عاشورا در حسینیه
در فرهنگ باستان نام مراسم عزاداری به پُرسه معروف است. در اردیب نیز رسمی به نام پرسه‌زنی وجود دارد که در شرح آن آورده است: «روز نهم ماه محرم الحرام، تاسوعای حسینی است و روز پُرسه نام دارد. زمانی پس از ادای فریضه نماز جماعت ظهر و عصر و صرف ناهار و کوتاه زمانی استراحت، علم‌گردانی و پرسه‌زنی علمداران و همراهان آغاز می‌شود. هر یک از علمداران علم خانوادگی خود را بر دوش می‌نهند و کیسه‌ای برای جای دادن نذرهای صاحب هر خانه در دست می‌گیرند و پیشاپیش گروهی از عزاداران که آمین‌گویانند از میدانگاه مقابل حسینیه در حالی که دوازده بند محتشم را از بند نخست به آواز می‌خوانند راه در پیش می‌گیرند و خانه به خانه به طرف اولین خانه سر راه خود به ترتیبی که هیچ خانه و کوچه‌ای بر جای نماند و سرانجام با غروب خورشید به جای اولیه خود باز می‌گردند حرکت می‌کنند. علمداران و همراهان در درگاه خانه می‌ایستند. یک نفر از اهل خانه را که اسفند بر آتش درون آن ریخته است به گرد علم و میان علمداران و گروه همراه می‌گرداند. هر یک از افراد جمعیت دستی به میان دود اسفند می‌برد و آن دست بر رخساره خویش می‌کشد و سپس بر پیامبر اکرم صلوات می‌فرستد.» (ص27)
«در پرسه‌زنی و علم‌گردانی روز تاسوعا هیچ خانه‌ای نباید از نظر دور بماند. اما چنانچه پس از پایان علم‌گردانی خواندن دوازده بند را ادامه می‌دهند به‌سوی میدان نزدیک حسینیه می‌روند و در آنجا دایره‌وار حرکت کرده و آنچه از دوازده بند را که باقی مانده می‌خوانند تا به پایان برسد، آنگاه علم‌ها را تا پسینگاه عاشورا در حسینیه قرار می‌دهند.» (ص 29)
منبع: ایبنا
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید