1395/6/24 ۰۹:۲۵
آنچه در آینده پیش خواهد آمد، قدری وابسته به تصمیمات ما و کمی وابسته به تصمیماتی است که در دنیا گرفته می‌شود. آنچه روشن است اینکه ما نمی‌توانیم برای دنیا تعیین کنیم هر دم در مقابل هر موقعیت چه تصمیمی بگیرد، اما با تطبیق وضعیت خودمان و نسبت خودمان با دنیا، می‌توانیم تا جای ممکن تصمیماتی بگیریم که ما را به آینده مطلوب‌مان نزدیک‌تر کند. فرهنگستان علوم یکی از پایگاه‌هایی است که در مسائل علمی و فرهنگی کشور نقش موثری ایفا می‌کند. مرکز مطالعات علم و فناوری فرهنگستان علوم، شورایی به نام آینده‌نگری تشکیل داده است که گروهی از اهالی علم و تحقیق در آن روی مساله آینده ایران پژوهش می‌کنند.
روناک حسینی : آنچه در آینده پیش خواهد آمد، قدری وابسته به تصمیمات ما و کمی وابسته به تصمیماتی است که در دنیا گرفته می‌شود. آنچه روشن است اینکه ما نمی‌توانیم برای دنیا تعیین کنیم هر دم در مقابل هر موقعیت چه تصمیمی بگیرد، اما با تطبیق وضعیت خودمان و نسبت خودمان با دنیا، می‌توانیم تا جای ممکن تصمیماتی بگیریم که ما را به آینده مطلوب‌مان نزدیک‌تر کند. فرهنگستان علوم یکی از پایگاه‌هایی است که در مسائل علمی و فرهنگی کشور نقش موثری ایفا می‌کند. مرکز مطالعات علم و فناوری فرهنگستان علوم، شورایی به نام آینده‌نگری تشکیل داده است که گروهی از اهالی علم و تحقیق در آن روی مساله آینده ایران پژوهش می‌کنند. در تعریف هدف این شورا آمده است: «شورای آینده‌نگری به منظور دستیابی به تفکری جامع و منسجم در زمینه آینده‌نگری کشور و پیشنهاد اولویت‌های علم و فناوری با توجه به اسناد بالادستی شامل سند چشم‌انداز توسعه کشور، نقشه جامع علمی کشور و سیاست‌های کلی در بخش علم و فناوری و ناظر به توسعه پایدار ایران تشکیل شده است.» عبدالرحیم گواهی، استاد ادیان، عرفان و فلسفه، که سابقه فعالیت‌های گوناگون در حوزه علم و سیاست را در کارنامه دارد، هم‌اکنون رئیس شورای آینده‌نگری فرهنگستان علوم است. با او درباره کار این شورا گفت‌وگو کرده‌ایم.
ظاهرا برای اینکه بتوانیم تصمیمی برای آینده داشته باشیم، ناچاریم نگاهی به گذشته هم داشته باشیم. شما در بحث آینده‌نگری چقدر با نگاه به تاریخ و چقدر با نگاه به کشورهای توسعه‌یافته روی این مقوله مطالعه می‌کنید؟ اصولا آینده‌نگری؛ چه در کشور، چه جامعه، چه دنیا و حتی در زندگی فردی، در ارتباط با گذشته است. گذشته را می‌توان با این دیدگاه مطالعه کرد که چطور می‌توانیم از آنچه طی زمان اتفاق افتاده عبرت گرفت. در واقع گذشته تنها نقش عبرت‌آموزی دارد؛ چون آنچه گذشته، در ظرف زمان اتفاق افتاده و ما دیگر تسلطی بر آن نداریم. بخواهیم بیشتر از سطح عبرت و آموختن از تجربیات با گذشته کلنجار برویم، چیزی جز افسوس برای ما نخواهد داشت. اما افسوس بر آنچه رفته، منطقا فایده‌ای برای ما نخواهد داشت. در قرآن هم به ما توصیه شده است که بر چیزی که نمی‌توانید در آن تغییری ایجاد کنید، تاسف نخورید. انسان اساسا یا در گذشته زندگی می‌کند یا در آینده؛ حالی که وجود ندارد. همین حالا که مشغول صحبت با هم هستیم، لحظه‌ها می‌گذرند و در گذشته دفن می‌شوند. گذشته چیزی است که از دست رفته و دیگر تسلطی بر آن نداریم. تنها چاره‌مان در مواجهه با گذشته این است که از آن درس بگیریم برای آینده. در قرآن هم در رابطه با مواجهه با تاریخ، توصیه شده است که «فاعتبروا یا اولی‌الابصار». یعنی ای کسانی که با دیده بصیرت به جهان نگاه می‌کنید، عبرت بگیرید. در آینده‌نگری هم ما نه پیشگویی می‌کنیم و نه پیش‌بینی. آینده‌نگری، آینده‌سازی است.
این آینده‌سازی چه ابعادی دارد؟ یعنی نگاه می‌کنیم ببینیم چه آینده‌ای مناسب ما و کشورمان است. وقتی از چیزی حرف می‌زنیم، آن را در قالب فضا-زمان بررسی می‌کنیم، در غیر این صورت مبهم‌گویی کرده‌ایم. وقتی می‌گوییم آینده اقتصاد ایران، مشخصا از مقوله اقتصاد در زمان آینده و در جغرافیای اجتماعی- سیاسی کشوری به نام ایران حرف می‌زنیم. در این صورت می‌توانیم آن را به طور دقیق بررسی کنیم. ما در آینده‌نگری از همه علوم و تجربیات استفاده می‌کنیم تا بتوانیم بهترین آینده را بسازیم. در واقع آینده‌ای را می‌سازیم که در آن تا جایی که می‌توانیم از وقوع آینده نامطلوب جلوگیری کنیم و تا جایی که ممکن است، به وضعیتی که برایمان مطلوب است، برسیم. برای مثال در روابط ایران و عربستان که امروز دچار تنش و چالش‌های متعددی شده است، بررسی می‌شود چطور می‌توان از آینده‌ای جلوگیری کرد که در آن میان دو ملت مسلمان جنگ نظامی واقع شود که موجب نابودی دو ملت است. از وقوع وضعیت نامطلوب جلوگیری و بررسی می‌کنیم که چگونه می‌شود روابطی مبتنی بر صلح و اعتماد و سازنده میان دو کشور برقرار کرد.
ما طبیعتا نمی‌توانیم جلوی تغییراتی را بگیریم که در جهان در حال وقوع است. ظاهرا تنها چاره‌ای که برای ما باقی است، هماهنگی و برنامه‌ریزی برای نوع برخورد با این تغییرات است. آینده‌نگری چطور این کار را انجام می‌دهد؟ بهتر است بگوییم برای هماهنگی با تغییرات طوری برنامه‌ریزی می‌کنیم که اثرات نامطلوب کم شوند و تاثیرات مطلوب جذب. در زندگی روزانه خودمان هم نگاه کنیم، می‌بینیم در طول روز، در مسیرمان ممکن است با اتفاقات مطلوب یا نامطلوبی مواجه شویم. ممکن است تصادف کنیم یا اتفاق ناگواری برایمان پیش آید. بنابراین سعی می‌کنیم تا جای ممکن، که در حوزه اختیار ماست، از خطرات اجتناب کنیم و از وضعیت‌های مطلوب بهترین بهره‌برداری را داشته باشیم. آینده‌نگری، الگوهای منعطفی را طراحی می‌کند که دائم با وضعیت روز، خودش را وفق می‌دهد.
گروه آینده‌نگری فرهنگستان علوم برای پرداختن به مساله آینده، با دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی هم همکاری می‌کند؟ آینده‌نگری وجوه مختلف را مطالعه می‌کند. ما در فرهنگستان علوم، با آموزش عالی در تماس هستیم. آینده آموزش عالی و آینده دانشگاه‌ها یک طرح است که روی آن مطالعه می‌شود. وضع فعلی را می‌بینیم، گذشته را مطالعه و نگاه می‌کنیم چه آینده‌ای برای آموزش عالی و دانشگاه‌های ما مطلوب است و چه چیز نامطلوب. آینده‌نگری البته همه چیز را در‌بر می‌گیرد؛ اقتصاد، فرهنگ، خانواده، وضعیت کسب و کار و... . در واقع آینده انسان و اجتماع مد نظر است. آینده‌نگری می‌کنیم چون اگر نسبت به آن بی‌توجه باشیم و برنامه‌ای برای آن نداشته باشیم، محکوم به شکست خواهیم بود.
این گروه در فرهنگستان در همه ابعاد روی آینده مطالعه می‌کند؟ یکی از گروه‌هایی که در این رابطه مطالعه می‌کنند، فرهنگستان علوم است. در گروه علم، فرهنگستان در حیطه وظایف خودش که رصد علم و فناوری ایران است، روی ساختن آینده مطالعه می‌کند. آینده‌نگرهای ایران در دانشگاه‌ها و گروه‌های مختلف مطالعاتی به مطالعه آینده مشغول هستند. در حال حاضر می‌دانم چند ده نهاد در کشور مشغول رصد وضعیت موجود، مطالعه گذشته و کار روی پروژه‌های آینده‌نگری هستند و همه چیز را مطالعه می‌کنند.
منبع: فرهیختگان
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید