1395/5/3 ۰۷:۱۴
احمد قوام فرزند میرزا ابراهیم معتمد السلطنه در سال 1252 هـ.ش برابر 1290 ق در تهران به دنیا آمد و 31 تیر 1334 در همین شهر از دنیا رفت. قوام هنوز یک سال نداشت که مادرش را از دست داد و از 6 سالگی تحصیلات مقدماتی خود را آغاز کرد، وی در 19 سالگی توسط ناصرالدین شاه به عضویت دربار در آمد و لقب «دبیر حضور» به وی اعطا شد، کار قوام در دربار تحریر نامه‌ها و فرامین صادره از طرف شاه بود. قوام در دوران مظفرالدین شاه به لقب وزیر حضوری مفتخر شد و مراحل پیشرفت را در عرصه سیاسی طی کرد
به انگیزه 30 تیر،سالگرد قیام ملی مردم؛ و 31 تیر سالگرد درگذشت احمد قوام
محمد گرشاسبی: احمد قوام فرزند میرزا ابراهیم معتمد السلطنه در سال 1252 هـ.ش برابر 1290 ق در تهران به دنیا آمد و 31 تیر 1334 در همین شهر از دنیا رفت. قوام هنوز یک سال نداشت که مادرش را از دست داد و از 6 سالگی تحصیلات مقدماتی خود را آغاز کرد، وی در 19 سالگی توسط ناصرالدین شاه به عضویت دربار در آمد و لقب «دبیر حضور» به وی اعطا شد، کار قوام در دربار تحریر نامه‌ها و فرامین صادره از طرف شاه بود. قوام در دوران مظفرالدین شاه به لقب وزیر حضوری مفتخر شد و مراحل پیشرفت را در عرصه سیاسی طی کرد. دایی قوام در این برهه به مدت یک سال وزیر اعظم مظفرالدین شاه بود و به صورت طبیعی احمد قوام نیز رئیس دفتر اختصاصی صدر اعظم می‌شد، او علاوه بر کارهای مربوط به ریاست دفتر تمامی کارهای پدرش را نیز انجام می‌داد و این گونه بود که وی در عمل عهده دار امور حکومتی فارس بود. قوام که دارای روحیات و منش مشروطه خواهانه بود مشروطه چی‌ها را از تحولات دربار با خبر می‌ساخت و در این مسیر بود که فرمان مشروطه در 13 مرداد 1285 ه. ش به خط قوام به امضای مظفرالدین شاه رسید.
احمد قوام پس از مرگ مظفرالدین شاه به اروپا رفت و به دنبال سقوط محمد علی شاه کار دولتی خود را آغاز و در کابینه مستوفی الممالک وزیر جنگ شد و در این سمت بود که لایحه خلع سلاح مجاهدین را از تصویب گذرانید. قوام تا سال 1296 در مجموع 9 بار در رأس وزارتخانه‌های عدلیه، مالیه و داخله قرار گرفت و در همین سال با اختیارات کامل فرمانفرمایی خراسان و سیستان را عهده دار شد. پس از سه سال فرمانفرمایی و کودتای 1299 به دستور سید ضیاء‌الدین طباطبایی دستگیر شد. اتهام وی دسیسه چینی برای کاهش نفوذ و قدرت کابینه بود.
رئیس الوزرای قاجار با سقوط سید ضیاء دوران پریشانی قوام نیز به پایان رسید و در خرداد 1300 احمد رئیس الوزرای شاه قاجار شد و وی در نخستین اقدام خود محبوسین به امر سید ضیاء را آزاد کرد. افتتاح مجلس دوره چهارم، سرکوبی قیام کلنل محمد تقی خان پسیان، میرزا کوچک خان جنگلی، امیر موید سواد کوهی و ساعدالدوله تنکابنی از دیگر اقدامات وی در این برهه بود. قوام در دوره مسئولیت خود امتیاز استخراج نفت شمال را به کمپانی استاندارد اویل امریکایی داد ، این کمپانی نخستین شرکت نفتی چندملیتی امریکایی بود، که در سال ۱۸۸۲ توسط جان دیویس راکفلر تأسیس شد. مواد این قرارداد به صورت محرمانه تسلیم مجلس شد و مجلس یک فوریت آن را تصویب کرد، به دنبال آن شوروی و انگلیس به این واگذاری اعتراض کردند.قوام پس از 8 ماه تصدی سمت رئیس الوزرایی استعفا داد.
دوره دوم نخست‌وزیری قوام قوام السلطنه در 26 خرداد 1301 به مدت هشت ماه و برای بار دوم نخست‌وزیر شد. در این مدت کابینه قوام با کمپانی امریکایی سینکلر وارد مذاکره شد و قرارداد آن را تهیه و تقدیم مجلس کرد ولی این قرارداد صورت عمل به خود نگرفت. قوام در این برهه به قصد اصلاح مالی کشور در صدد استخدام مستشار از امریکا درآمد و در مرداد 1301 استخدام میلسپو را از تصویب مجلس گذراند. از دیگر قوانینی که در کابینه قوام تنظیم و تسلیم مجلس شد لایحه قانون محاکمه وزیران بود. رشد قدرت رضاخان در این برهه قوام را عصبانی و ناراحت کرده بود از این‌رو وی در صدد محدود کردن قدرت رضاخان برآمد و در مهرماه 1301 میان این دو تن در کاخ گلستان دیدار و مذاکره صورت گرفت، در این مذاکره قرار شد سردار سپه به مجلس رفته و اعلام کند که بر طبق قانون اساسی رفتار و حکومت نظامی را نیز ملغی خواهد کرد، قوام السلطنه 5 ماه بعد یعنی بهمن ماه 1301 از رئیس الوزرایی استعفا داد.
دستگیری و تبعید از ایران 16 مهر 1302 یعنی 8 ماه پس از سقوط کابینه، قوام به اتهام طراحی برای ترور رضاخان دستگیر و از ایران تبعید شد. تبعید قوام او را به کلی از صحنه سیاسی کشور دور و سردار سپه را تقویت کرد. قوام در سال 1309 به کشور بازگشت ولی فعالیت سیاسی نکرد. ارتباط نزدیک با امریکا 18 مرداد 1321 قوام با 109 رأی نمایندگان مجلس شورای ملی نخست‌وزیر شد. وی در این دوره برای حل مشکل نان و مواد غذایی، وزارتخانه جدیدی با نام وزارت خوار و بار تأسیس کرد، به علت نزدیکی قوام به امریکا وی در این برهه هیأتی از مستشاران امریکایی را برای اداره امور مالی ایران استخدام کرد. شاید به دلیل همین وابستگی به سیاست امریکا بود که قوام را به استخدام مستشاران امریکایی برای اداره امور مالی کشور ترغیب می‌کرد. این گونه بود که در اقدامی عجیب و با میانداری قوام ، میلسپوی امریکایی به عنوان رئیس کل دارایی ایران منصوب شد. این فرد 20 سال قبل در دوره نخست‌وزیری قوام در حکومت قاجار به استخدام دولت ایران درآمده بود. همراه هیأت مستشاری مالی، یک هیأت مستشاری نظامی نیز به ریاست سرهنگ شوارتسکف برای تجدید سازمان ژاندارمری ایران توسط قوام استخدام شد.
قحطی نان و سقوط قوام 17 آذر 1321 دانش‌آموزان و دانشجویان در اعتراض به نبود نان پشت مجلس اجتماع کردند، با دامنه دار شدن اعتراضات مغازه‌های مردم چپاول و گروهی به خانه قوام ریخته و اموال وی را به یغما بردند این گونه بود که قوام 24 بهمن همین سال بواسطه عدم موفقیت در تشکیل کابینه استعفا داد.
چهارمین دوره نخست‌وزیری قوام 6 بهمن 1324 قوام برای بار چهارم و این بار در حکومت پهلوی دوم نخست‌وزیر شد، وی در 29 بهمن همین سال برای مذاکره با استالین راهی مسکو شد و 15 فروردین 1325 قرارداد قوام – سادچیکف سفیر وقت شوروی در تهران انتشار یافت. یکی از دلایل انتشار قرارداد فوق ، تهدید امریکا بود، امریکا در این برهه تهدید کرد اگر شوروی قوای خود را از ایران خارج نکند امریکا نیز قوای خود را وارد ایران خواهد کرد.آیت‌الله کاشانی یکی از معترضین به قرارداد قوام با شوروی بود قراردادی که امتیاز نفت شمال را به شوروی می‌داد، اعتراض آیت‌الله کاشانی باعث شد قوام دستور بازداشت ایشان را صادر کند.
کابینه‌ای با عضویت وزیران توده‌ای با تشکیل یک کابینه ائتلافی و با عضویت سه تن از وزیران توده‌ای اختلافات قوام با شاه تشدید شد، در این دوره عشایر جنوب دست به طغیان برداشتند و یکی از شرایط آنان برای پایان غائله برکناری وزیران توده‌ای بود همان چیزی که شاه و امریکایی‌ها خواستار آن بودند. از سوی دیگر و با خروج شوروی از خاک ایران غائله آذربایجان فروکش کرد، شاه در حالی روز 21 آذر را به عنوان روز نجات آذربایجان جشن گرفت که چنانچه گفته شد دولت و ارتش در این مسأله نقشی نداشته و تنها خروج قوای شوروی و عدم دخالت آنان زمینه ساز آزادی آذربایجان شده بود. خروج شوروی از ایران و عدم مداخله این کشور در آذربایجان نیز به دلیل وعده امتیاز نفت شمال به روس‌ها بود.
امتیازی که به تصویب مجلس نرسید با تشکیل مجلس پانزدهم ، قوام در نخستین اقدام قرارداد نفت شمال را به مجلس برد، اما قرارداد شرکت نفت ایران و شوروی به تصویب مجلس نرسید و سادچیکف پاسخ بسیار تندی برای قوام فرستاد. بدین ترتیب چهارمین و طولانی‌ترین دوره نخست‌وزیری قوام 18 آذر 1326 به پایان رسید.
قطع رابطه قوام و شاه قوام پس از پایان چهارمین دوره نخست‌وزیری راهی اروپا شد و به دنبال تشکیل مجلس مؤسسان برای تغییر برخی از اصول متمم قانون اساسی در نامه‌ای تند به شاه وی را از شبیخون زدن به قانون اساسی بازداشت، شاه نیز پاسخ تندی به قوام داد و عنوان «جناب اشرف» را از وی سلب کرد و این گونه بود که در سال‌های بحرانی 30-1329 روابط قوام و شاه به طور کلی قطع بود.
پنجمین دوره صدارت قوام و قیام مردم 25 تیر 1331 مصدق به سبب رد تقاضای واگذاری اختیارات کامل و پست وزارت جنگ استعفا داد و قوام مأمور تشکیل کابینه شد. یک روز بعد مجلس با حضور فقط 42 نفر اعلام رأی کرده و قوام با 40 رأی نخست‌وزیر شد.قوام پس از تصدی سمت نخست‌وزیری بیانیه تند و شدید اللحنی خطاب به مردم صادر کرد که متضمن برخورد شدید و مجازات طبقات مختلف جامعه بود، جو تازه‌ای ایجاد شد و به گفته حسین مکی قسمتی از شکست قوام را باید به حساب آن گذاشت. آیت‌الله کاشانی نیز در سقوط قوام نقش اصلی داشت، ایشان با صدور اعلامیه‌ای سوابق قوام را برشمرده و او را عامل استعمار انگلیس برای برهم زدن صنعت نفت خواندند. قوام تنها 4 روز نخست‌وزیر بود و با قیام 30 تیر که منجر به کشته شدن عده‌ای از مردم تهران و شهرستان‌ها شد استعفای قوام از طریق رادیو به اطلاع مردم رسید.قوام به دلیل نقش اصلی در سرکوبی و کشتار مردم توسط آیت‌الله کاشانی مهدور الدم شناخته شد و مجلس قانون تعقیب و مجازات قوام و نیز مصادره اموال وی را تصویب کرد. در نهایت قوام در 31 تیر 1334 در سن 82 سالگی در تهران درگذشت.
منبع: ایران
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید