انتخاب درست نیاز سیستم آموزشی امروز در گفت‌وگو با اصغر دادبه

1395/4/1 ۱۰:۲۱

پیش از این، توفیق سبحانی، محقق و پژوهشگر ادبیات فارسی، در گفت‏وگو با «فرهیختگان» و در یادآوری استادان زبده واحدهای مختلف دانشگاه آزاد اسلامی از ‏اصغر دادبه برایمان گفت. از این‏که با وجود گرایش و تخصص‏اش در فلسفه اسلامی، ادبیات فارسی را بسیار بهتر از برخی استادان این رشته پیگیری می‏کند. از همین رو، این‏بار سراغ از این مدرس فلسفه اسلامی و ادبیات عرفانی گرفته‏ایم. دادبه را به حافظ‏پژوهی هم می‏شناسیم؛ کسی که دل در گروی فلسفه و عرفان دارد و از سال 78 که عبدالحسین زرین‏کوب به بستر بیماری رفت، بر صندلی مهم او در مدیریت گروه ادبیات دایرةالمعارف بزرگ اسلامی نیز تکیه زد. البته این تنها سمت اجرایی او نیست؛ او مدت‏هاست ضمن تدریس فلسفه اسلامی در دانشگاه‏های دولتی، مدیرگروه زبان و ادبیات فارسی دانشکده علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی در واحد تهران شمال نیز هست. استادی که می‏گوید جز معلمی و عشق به تدریس، کار دیگری در زندگی نداشته‏ است. او انتقادهای عمده‏ای به سیستم آموزشی دانشگاه‏ها دارد و در عین حال ادعا می‏کند با همین شرایط نیز، بهترین دپارتمان ادبیات در دانشگاه آزاد اسلامی را مدیریت می‏کند. هر چند معتقد است همه چیز باید خیلی بهتر از حالا باشد

       
‏
 سیدکریم محمدی: ^{پیش از این، توفیق سبحانی، محقق و پژوهشگر ادبیات فارسی، در گفت‏وگو با «فرهیختگان» و در یادآوری استادان زبده واحدهای مختلف دانشگاه آزاد اسلامی از ‏اصغر دادبه برایمان گفت. از این‏که با وجود گرایش و تخصص‏اش در فلسفه اسلامی، ادبیات فارسی را بسیار بهتر از برخی استادان این رشته پیگیری می‏کند. از همین رو، این‏بار سراغ از این مدرس فلسفه اسلامی و ادبیات عرفانی گرفته‏ایم. دادبه را به حافظ‏پژوهی هم می‏شناسیم؛ کسی که دل در گروی فلسفه و عرفان دارد و از سال 78 که عبدالحسین زرین‏کوب به بستر بیماری رفت، بر صندلی مهم او در مدیریت گروه ادبیات دایرةالمعارف بزرگ اسلامی نیز تکیه زد. البته این تنها سمت اجرایی او نیست؛ او مدت‏هاست ضمن تدریس فلسفه اسلامی در دانشگاه‏های دولتی، مدیرگروه زبان و ادبیات فارسی دانشکده علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی در واحد تهران شمال نیز هست. استادی که می‏گوید جز معلمی و عشق به تدریس، کار دیگری در زندگی نداشته‏ است. او انتقادهای عمده‏ای به سیستم آموزشی دانشگاه‏ها دارد و در عین حال ادعا می‏کند با همین شرایط نیز، بهترین دپارتمان ادبیات در دانشگاه آزاد اسلامی را مدیریت می‏کند. هر چند معتقد است همه چیز باید خیلی بهتر از حالا باشد}.

شما به‌عنوان مدرس فلسفه اسلامی و محقق در ادبیات عرفانی، وقتی سراغ از ادبیات فارسی می‏گیرید، علاوه‌بر تحقیقات گسترده‏تان درباره حافظ، اغلب سراغ شاعران و ادیبانی رفته‏اید که در تاریخ ادبیات ما، جزء سرآمدان نیستند. این در حالی است که حتی محققان یا استادانی که فقط ادبیات تدریس می‏کنند هم بیشتر پیگیر همان چند شاعر آشنا هستند. تمرکز شما بر شاعران کمتر شناخته شده، مربوط به علاقه شخصی‏تان مثلا نجیب کاشانی، ظهیر فاریابی و فخرالدین مزارعی است یا مبتنی است بر ضرورتی که برای شناساندن شاعران کمتر شناخته حس کرده‏اید؟
نگاه ما به ادبیات، به‌طور کلی باید جامع و فراگیر و به صورت جزئی باید تخصصی باشد. بدیهی است که مثلا پنج شاعر بزرگ ما مطرح‏تر هستند. اما باید توجه داشت که در رابطه با تاریخ ادبیات، درباره یک سلسله و به نوعی از به ‏هم ‌پیوستگی سخن می‏گوییم. نمی‏شود یکی مولوی‏شناس باشد بی‌که بداند مولوی چه سابقه ادبی‏ای دارد. فراموش نکرده‏ایم که قصه از رودکی آغاز شده تا به او رسیده و بعدها به دیگران و پس از آنها فی‏المثل به ملک‏الشعرای بهار. بنابراین، یکی از اشتباهات رایج، تمرکز صرف بر یک شاعر است. از این رو است که می‏گویم اطلاق مولوی‏شناس به یک نفر یا حافظ‏شناس به یک نفر، زمانی واجد ارزش است که این تمرکز او، همراه با دقتش در این به هم ‏پیوستگی‏ها باشد. سه شاعر را نام بردید که من درباره آنها تحقیقاتی انجام داده‏ام. اول، ظهیر فاریابی. او شاید در سلسله شاعران بزرگ ما نباشد، اما آثارش به لحاظ زبان ادبی فارسی اهمیت بسزایی دارد به‏خصوص به خاطر تاثیرش بر سعدی. سعدی هم که می‏دانیم بر حافظ اثرگذار بوده است. در همین مورد هم این پیوستگی را می‏‏بینیم. دیوان ظهیر فاریابی، تصحیح و تحقیق استاد فقید امیرحسن یزدگردی است که به کوشش من منتشر شده است. هنوز هم بر آثار ظهیر تحقیقاتی انجام می‏دهم. شاعر دوم، نجیب کاشانی است. می‏دانیم که از عصر صفوی شعر به کوچه و بازار راه یافت. برخی محققان حضور شعر در میان مردم را مطلوب و برخی نامطلوب و موجب افت کیفی آن می‏دانند. خلاف این افراط و تفریط اما شعر حکایت دیگری پیدا کرد و نجیب، شاعر خوب ناشناخته ما، محصول همین حکایت است. او اگر نه در رده نخست شاعران ما، اما در طبقه‏بندی دوم، هم‏اهمیت با صائب و کلیم و... است. نجیب درس‏خوانده بود و فلسفه می‏دانست و عالم بود. از طریق دوستی با آثار او آشنا شدم و تحقیقاتی کردم. دو سه ما پیش نیز اثر مهم دیگر او با عنوان «تاریخ کشیکخانه» با تصحیح و تعلیق من و دوست و همکارم آقای مهدی صدری منتشر شده؛ اثری بسیار مهم که حاصل یادداشت‏های او از گفت‏وگوهایش با سلطان‏ جلال‏الدین اکبر پسر اورنگ زیب بوده است. شاعر سوم، فخرالدین مزارعی نیز، شاعر مهمی است. دوست و همکارم بود و گوشه‏نشین و آزرده. اغلب او را به خاطر جواب به شعر «عقاب» ناتل خانلری می‏شناسند، اما مجموعه شعری با نام «سرود آرزو» از او فراهم آوردم و در سال 1369 منتشر شد، همه شعرهایش عالی است و حتی بهتر از آن شعر معروف. شعرش، حلقه وصل شعر گذشته و امروز است.

شما مدت‏هاست مدیرگروه ادبیات دایرة ‏المعارف بزرگ اسلامی هستید. از سال 62 تاکنون این مرکز با فراز و فرودهای بسیاری روبه‏رو بوده است. از تازه‏ترین حال و هوای این دایرةالمعارف برایمان بگویید.
من از زمان فراهم‏ آوردن جلد هشتم، مسئول بخش ادبیات دایرةالمعارف بوده‏ام. به‏تازگی جلد بیست‏ودوم منتشر شده و جلد بعدی در دست تهیه است. البته می‏دانید که در این دایرةالمعارف با ادبیات فارسی صرفا مواجه نیستیم و ادبیات اسلامی مدنظر است. از این رو ادبیات در هند و نیز در روم (ترکیه فعلی) و حتی ادبیات اردو و ترکی نیز مورد توجه است. به هر حال کار دایرةالمعارف با همه مشکلات مالی پیش می‏رود. درست است که این مشکلات، گاه برای برخی همکاران یأس به بارآورده، اما موجب نشده که دست از طلب بداریم و کوشش نکنیم. «دانشنامه ایران» را نیز در چهار جلد منتشر کرده‏ایم و در حال آماده‏سازی جلد پنجم هستیم.
توجه داشته باشید که سنت دانشنامه و فرهنگ‏نویسی در ایران بسیار کهن است و به تالیفات مهمی مثل «نفایس‏الفنون» آملی بازمی‏گردد و پیش از «نفایس الفنون» به آثار دیگری از بزرگان مثل «جامع‏العلوم» فخررازی بازمی‏گردد، اما به شکل امروزینش جدید است. باید به این فعالیت‌ها توجه شود. از نان شب هم برای فرهنگ ما واجب‏تر است. آبروی ماست .

اخیرا اصغر فرهادی، کارگردان بین‏المللی سینمای ایران تعریف می‏کرد که در یکی از ورک‏شاپ‏هایش درباره «زاویه دید» که توضیح می‏داده به یک تفاوت دیدگاه اشاره کرده و آن اینکه درباره فال‏فروشی در خیابان حرف می‏زده و این برای حاضران در جلسه شگفت‏انگیز بوده که شعر در کشور ما چنان جایگاهی دارد که مردم برای خریدنش سر چهارراه‏ها پول پرداخت می‏کنند، در حالی که ما به این اهمیت تاکنون از آن زاویه نگاه نکرده‏ایم. این در حالی است که شما همواره از بی‏توجهی به حافظ گلایه کرده‏اید. البته واضح است که شما توجهی دیگرگون می‏طلبید. چه نوع توجهی را انتظار دارید؟
البته من درباره چند و چون حرف‏های آقای فرهادی درباره زاویه دید و این روایت اطلاعی ندارم و حتما اشاره او مغتنم است، اما به هر حال همین توجه هم غنیمت است. آیا به این فکر کرده‏ایم همان‏هایی که در خیابان برای خرید فال پول می‏دهند، مشتاق خواندن آن چند بیت هستند یا مهملاتی مثل شما امسال فلان اتفاق خوب برایتان خواهد افتاد یا با کسی آشنا خواهید شد و اینها؟! اینها که شعر حافظ نیست! دانشجوی دکتری ادبیات فارسی، متن حافظ را غلط می‏خواند. استثنا هست، اما قاعده متاسفانه بر همین سهل‏انگاری‏ها استوار است. با یک گل که بهار نمی‏شود. شیمیدانی که فرمول بلد نباشد که شیمیدان نیست. فرمول ما هم همین امثال حافظ هستند. حتی بی‏سوادهای قدیم حافظ را از بر بودند. مشکل این است که دانشجویان ادبیات و گاه متاسفانه معلمان ادبیات ما با متن انس ندارند. طبیعی است که وقتی انس ندارند تحقیق‏شان در رابطه با متن، رونویسی از حرف دیگران است. اگر با متن مأنوس نباشیم هر چه درباره‏اش بگوییم بی‏ربط است. سنت فال‏فروشی و حتی توجه این‌گونه به حافظ زیباست، اما از آکادمیسین‏های ادبی انتظار می‏رود مردم را با متن حافظ مأنوس کنند.

شما مدت‏هاست مدیرگروه زبان و ادبیات فارسی دانشکده علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال هستید و البته سالیان سال نیز در دانشگاه‏های دولتی تدریس کرده‏اید. فکر می‏کنید آکادمی ادبی در دانشگاه آزاد اسلامی چه تفاوت‌های عمده‏ای با دانشکده ادبیات در دانشگاه‏های دولتی دارد؟ منشأ خیر دانشگاه آزاد اسلامی برای زبان و ادبیات فارسی کجا بوه است؟
تاسیس دانشگاه آزاد اسلامی ضرورتی مهم بود. در این دانشگاه تلاش‌های بسیاری برای اعتلای زبان و ادبیات فاسی صورت پذیرفته است. من در دپارتمان خودم در دانشگاه آزاد اسلامی با دانشجویان و معلمان بسیار خوبی سروکار دارم. توجه داشته باشیم که دانشگاه را ساختمان نمی‏سازد، استاد، کتاب و کتابخانه است که می‏سازد. اگر دپارتمان‏های مختلف را در دانشگاه‏های آزاد بررسی کنید، پی می‏برید که استادان عاشق، فعال و ایثارگر بسیاری هستند. اتفاقا در دانشگاه آزاد اسلامی خیلی هم بیشتر هستند.

چرا فکر می‏کنید دانشگاه آزاد اسلامی نسبت به دانشگاه‏های دولتی، استادان ادبیات فارسی بهتری را جذب کرده است؟
دلیل دارد. در هشت سال دولت قبل، بسیاری از استادان زبده از کار بازنشانده شدند؛ استادانی تراز اول و عاشق ادبیات و تدریس. دانشگاه آزاد اسلامی توانسته این استادان را جذب کند و از این طریق پیشی بگیرد.
با این حال معتقدم باید دپارتمان‏ها بازنگری و غربال شوند؛ چه در دانشگاه‏های دولتی و چه در آزاد. چون به هر حال ما دچار مشکل بزرگی هستیم که مبتلابه همه دانشگاه‏هاست و آزاد و دولتی ندارد و آن هم کمیت‏گرایی صرف است. تصوری داریم که مبتنی است بر اینکه همه از پیش‏دبستانی باید وارد و از دانشگاه خارج شوند. ابتدا آمال و غایت اخذ مدرک لیسانس بود، سپس به کارشناسی‌ارشد رسید و حالا هم باور این است که همه، بااستعداد و بی‏استعداد، باید دکتر شوند! خدا عاقبت‌مان را ختم به خیر کناد! همه واقعا نباید دکتر شوند! کسانی که آمادگی و علاقه ندارند نباید به این مدارج برسند. بچه هشت‏ساله که نمی‏تواند در سنگین‏وزن وزنه بلند کند. مهم‌ترین نیاز سیستم آموزشی امروز انتخاب‏های درست است.

منبع: فرهیختگان