سومین چهل‌ستون ایران را دریابید

1395/1/25 ۱۱:۱۰

حس خوب را می‌توان در کوچه باغ‌های سنگی این مزرعه تجربه کرد. بعد از عبور از جاده‌ای خاکی و گذر از یخچال معروف «قرید» در منطقه‌ی «سرهنگ‌آباد»، برای رسیدن به شکارگاه «سهام‌السلطنه» باید از داخل کوچه‌باغ‌ها گذشت. اینجا بنایی قرار گرفته که از یک قرن پیش، تلاشش برای سرپا ماندن هنوز جواب نداده است.

فاطمه رشیدی: حس خوب را می‌توان در کوچه باغ‌های سنگی این مزرعه تجربه کرد. بعد از عبور از جاده‌ای خاکی و گذر از یخچال معروف «قرید» در منطقه‌ی «سرهنگ‌آباد»، برای رسیدن به شکارگاه «سهام‌السلطنه» باید از داخل کوچه‌باغ‌ها گذشت. اینجا بنایی قرار گرفته که از یک قرن پیش، تلاشش برای سرپا ماندن هنوز جواب نداده است.

عمارت «چهل ستون سرهنگ آباد» که زیباترین کاخ تاریخی باقیمانده در دل کویر است، شباهت زیادی به «چهل ستون» اصفهان و باغ «عفیف‌آباد» شیراز دارد. این بنای شاهانه در دوره‌ی قاجار ساخته شد و به دلیل آب و هوای کوهستانی‌اش، «سهام‌السلطنه» دستور داد تا کوشک و شکارگاهی برایش در این مکان بسازند.

عمارت «چهل‌ستون سرهنگ‌آباد» با حدود 600 متر مربع مساحت، یک کوشک اصلی و دارای سه طبقه بنا است. سه بخش بنا در منتهی‌الیه شرقی عمارت شامل حمام، ‌محل زندگی، خدمه‌ها و اصطبل است و در منتهی الیه غربی بادگیرِ خانه را ساخته‌اند.

کاخ هم از سه ایوان جنوبی، شرقی و غربی تشکیل شده که به ترتیب مشرف به رودخانه، چمنزار و کوهستان‌اند. عمارت 20 ستون از جنس چوب و پایه‌های سنگی هم دارد که وزن سنگین سقف را تحمل می‌کنند، هر چند امروز بخش‌هایی از سقف‌ها بر اثر گذر زمان ریخته‌اند.

حالا بخش‌هایی از این بنای تاریخی تخریب شده؛ مرور زمان، بی‌توجهی‌ها، تغییرات جوی و حفاری‌های غیرمجازی که بیشتر سراغ تزئینات بنا، کتیبه‌ها، نقاشی‌ها، آینه‌کاری‌ها و گچ‌بری‌ها رفته‌اند، آسیب‌های زیادی را به این عمارت تاریخی وارد کرده‌اند، با این وجود هنوز زیبایی‌هایی در این عمارت نهفته که هر بازدیدکننده‌ای را به وجد می‌آورد.

سال‌هاست این عمارت را خواهر خوانده‌ی «چهل ستون» اصفهان می‌دانند، چراکه 20 ستون و حوضی که با سنگ‌های مرمر زیبا مقابل ایوان بزرگ عمارت قرار گرفته، در اثر انعکاس آب، ستون‌های چوبی ایوان در آب حوض به شکل چهل ستون دیده می‌شود.

اما متاسفانه در حال حاضر از این توصیف زیبا، چیزی جز خرده مرمر و سنگ به جای حوض مرمری باقی نمانده است و به سختی می‌توان تشخیص داد که حوضی وجود داشته است.

داخل کاخ نیز مصالحی گران‌قیمت مانند سنگ‌های مرمر شفاف و دیگرآذین بندی‌ها دیده می‌شود، از سوی دیگر گچبری‌ها و آیینه‌کاری‌های این مجموعه که بخشی از آنها به دستور «سهام‌السلطنه» در زمان ساخت از یزد آورده شده بود و امروز بخشی از آن‌ها باقی است، در نوع خود بی‌نظیرند.

در گذشته سقف عمارت را تیرک‌های چوبی با روکش فلز پوشانده‌ بودند که بر اثر بی‌توجهی از بین رفته و بخش‌هایی از آیینه‌کاری‌ها هم به سرقت رفته‌اند.

محمدعلی عظیمیان، محقق و پژوهشگر و یکی از بومی‌های این منطقه در این زمینه به خبرنگار ایسنا می‌گوید: عمارت چهلستون سرهنگ آباد در زمان ناصرالدین شاه قاجار در سال 1264-1312 هجری قمری توسط «مصطفی قلی خان عرب عامری» ملقب به «سهام السلطنه اول» فرزند محمدتقی‌خان بنا شد.

او با بیان این که معماران سازنده این بنا، جزو معماران زبردست کاشانی و اصفهانی بوده‌اند، ادامه می‌دهد: بی‌توجهی مسئولان به این بنا باعث ویرانی و مخروبه شدن آن شده و نیازمند مرمت اضطراری و فوری است.

براساس آن‌چه از حرف و حدیث‌های بومی‌های منطقه که از نقل‌قول‌های شفاهی گذشتگان به یاد می‌آورند، داستان این خانه و مالک اولیه‌اش قدری متفاوت است؛ برخی از مردم می‌گویند «سهام السلطنه در کاخ خود نتوانست زندگی کند و به دلیل یاغی بودنش دستگیر می‌شود و شاهزادگان و خدمه آن برای مدتی در این مکان اسکان یافتند.»

به گزارش ایسنا، آن‌چه امروز از این بنای تاریخی باقی مانده با آخرین اظهارنظرهایی که آذر 92 توسط مدیر اداره میراث فرهنگی شهرستان اردستان، در گفت‌وگو با رسانه‌ها اعلام کرده بود متفاوت است.

«محمدرضا صدوقی»، سرپرست اداره میراث فرهنگی‌، صنایع دستی و گردشگری اردستان در یکی از رسانه‌های گفته بود «با توجه به مالکیت خصوصی و عدم واگذاری به میراث فرهنگی، امکان مرمت و بازسازی این بنا وجود نداشته است. هرچند میراث فرهنگی در حال رایزنی برای خرید این بنای تاریخی است.»

این اظهارنظرهای متفاوت با آن‌چه که امروز وجود دارد، حتی در پرونده‌ی ثبتی این بنا نیز به چشم می‌خورد.

اگرچه در پرونده‌ی ثبتی «مجموعه‌ی سرهنگ‌آباد زواره» نوشته شده که این بنا در 28 تیرماه 55 و به شماره‌ی 1278 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده، اما «احمد آزادی» (باستان‌شناسی که نامش به عنوان بررسی کننده‌ این بنای تاریخی روی پرونده دیده می‌شود، در تاریخ 18 مرداد 1376 عبارت «حکم ثبت ندارد» را برای مجموعه‌ی تفرجگاهی به کار برده است.

این یعنی بنای تاریخی «مجموعه‌ی سرهنگ آباد زواره» هنوز نیاز به توجه متولیان میراث فرهنگی دارد.

عمارت تاریخی «چهلستون سرهنگ‌آباد» از توابع دهستان‌های سفلی زواره و در فاصله‌ای 33 کیلومتری شرق زواره در استان اصفهان قرار دارد.

منبع: ایسنا

سایر تصاویر