آیت الله رشاد: حوزه باید دغدغه‌ تحول در علوم انسانی پیدا کند

1394/12/8 ۱۱:۱۱

علی‌رغم نفوذ سنتی فقه اسلامی در میان مردم و نفوذ اخلاق اسلامی در حیات مسلمانان آن‌چه امروزه بر اذهان مردم صحنه‌گردانی می‌کند همین علوم انسانی وارداتی است.

آیت الله رشاد گفت: علی‌رغم نفوذ سنتی فقه اسلامی در میان مردم و نفوذ اخلاق اسلامی در حیات مسلمانان آن‌چه امروزه بر اذهان مردم صحنه‌گردانی می‌کند همین علوم انسانی وارداتی است.

آیت‌الله علی‌اکبر رشاد، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی و رئیس شورای حوزه‌های علمیه استان تهران در نخستین همایش «حوزه‌های علمیه و علوم انسانی اسلامی» که  ششم اسفند‌ماه در محل دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی برگزار شد، به بیان راهبردهای حوزه علمیه برای تحول در علوم انسانی پرداخت و گفت: این همایش‌های فکری می‌تواند فرهنگ‌ساز و فکرپرداز بوده و در معرفت و اهتمام مباحث حکمی اثرگذار باشد.

رئیس شورای حوزه‌های علمیه استان تهران با بیان اینکه سه نوع اقدام باید در این زمینه صورت گیرد، ادامه داد: در مرحله اول نیازمند فرهنگ‌سازی هستیم، سپس نیازمند به معرفت پردازی و تولید علم و معرفت در این قلمرو هستیم و در مرحله سوم نیز نیازمند سیاست‌گذاری و مدیریت اساسی در این حوزه هستیم.

آیت‌الله رشاد با بیان اینکه اولین قدم در حوزه فرهنگ‌سازی، جلب توجه حوزه به اهمیت علوم انسانی است، افزود: متاسفانه جو حاکم ناشی از علوم انسانی وارداتی است که مهندسی ذهن و زندگی را پدید آورده است.

صحنه گردانی علوم انسانی وارداتی در جامعه

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی افزود: علی‌رغم نفوذ سنتی فقه اسلامی در میان مردم و نفوذ اخلاق اسلامی در حیات مسلمانان و به رغم سطوت، عظمت و عمق حکمت اسلامی در جهان اسلام و به ویژه در جهان تشیع، آن‌چه امروزه بر اذهان مردم صحنه‌گردانی می‌کند، همین علوم انسانی وارداتی است و این در حالی است که فقه و اخلاق اسلامی در حاشیه بوده و حکمت اسلامی روی طاقچه قرار دارد.

آیت‌الله رشاد با بیان اینکه شاید یکی از اساسی‌ترین چالش‌ها در عصر ما تقابل علوم سیاسی وارداتی با معرفت سیاسی اسلامی است، تصریح کرد: علوم انسانی در حقیقت مجموعه داشته های زندگی آدمی با شئون انسانی است و صحنه های فردی و جسمی انسان را این علوم مدیریت می‌کند و در حال حاضر در تمام جهان، کشور ما و حتی اسلام این علوم انسانی است که ذهن و زبان زندگی و مردم و مسلمانان را مهندسی کرده و جهت می‌دهد.

وی با اشاره به نقش پررنگ‌تر علوم انسانی وارداتی در زبان و گفتار جامعه پس از گذشت ۳۷ سال از انقلاب اسلامی و مهندسی و اداره‌ زندگی مردم توسط آن در این مدت، اظهار کرد: اگر حوزه بداند که چگونه با حضور علوم انسانی وارداتی از صحنه پس زده شده است و اهمیت این مسئله، درک و معضلات ناشی از ورود علوم انسانی غربی تبیین شود، خود به خود دغدغه‌ تحول در علوم انسانی حوزه پدید خواهد آمد.

رئیس شورای حوزه‌های علمیه استان تهران ادامه داد: اگر جذب حوزویان به علوم انسانی و مخاطراتی که ناشی از سلطه علوم انسانی وارداتی است، اتفاق نیفتد هیچ توفیقی برای تحول علوم انسانی نمی‌توان داشت.

ابتدا باید اهمیت علوم انسانی درک شود

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی عنوان کرد: ابتدا باید اهمیت علوم انسانی درک شود و بعد معضلات ناشی از سیطره علوم انسانی وارداتی تبیین گردد و بعد هم تغییر وتحول در علوم انسانی ایجاد خواهد شد.

آیت‌الله رشاد در ادامه اظهار کرد: متن و خود نهاد حوزه علمیه آن چنان که باید با این مسئله هنوز درگیر نیست و می‌توان گفت به صورت نهادینه هیچ گونه دغدغه و جدیتی در عرصه حوزه دیده نمی‌شود، اگر کسانی هم چیزی می‌گویند تنها دغدغه‌های شخصی آن‌هاست درواقع درک تحول و اینکه تحول چیست، بسیار پیچیده است و هنوز برای کسانی که خود متولی این امر هستند، هنوز روشن نشده است.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه مبانی ما غنی است اما حکمت ما معطوف به کاربرد بوده و مورد مطالعه قرار نگرفته است، ادامه داد: اذعان داریم که حکمت ما غنی و عمیق است اما این حکمت باید تبدیل به عرصه‌های خرد شود و در ادامه تبدیل به مبانی برای هر عرصه‌ شود تا در نهایت چیزی که از آن تعبیر به فلسفه مضاف می‌شود، به دست آید.

چهار لایه‌ ضروری فعالیت حوزه در علوم انسانی

آیت‌الله رشاد با اشاره به چهار لایه‌ ضروری فعالیت حوزه در علوم انسانی در مرحله‌ معرفت‌پردازی و تولید علم گفت: لایه اول تاسیس مبانی است و دومین قدم تاسیس منطق روش‌شناسی است و هیچ اتفاقی در قلمرو معرفت نخواهد افتاد جز با تاسیس و تحول در مبنا و منطق.

آیت‌الله رشاد سومین گزینه را تولید گزاره دانست و افزود: ما باید گزاره‌های علوم انسانی را تولید کنیم اما تا این تولید گزاره به تولید نظام منجر نشود، کارایی لازم را به جامعه منتقل نمی کند.

رئیس شورای حوزه‌های علمیه استان تهران گزینه چهارم را نظام پردازی دانست و ابراز کرد: باید در این چهار لایحه در قلمروی علوم انسانی کار کنیم.

مغفول ماندن دانش انسان‌شناسی

آیت‌الله رشاد از جمله دانش‌هایی که مغفول مانده و کلیدی است را دانش انسان‌شناسی دانست که مستقل است و ابراز کرد: لازم است مبانی این دانش در فهم‌سازی لحاظ شود.

رئیس شورای حوزه‌های علمیه استان تهران با اشاره به برخی از اقدامات مدیریتی که در تحول انسانی ظرفیت‌سازی می‌کند و از سوی حوزه باید اتفاق بیفتد، بیان کرد وافزود: در نظام آموزشی حوزه‌های علمیه ما علوم انسانی غایب است.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با انتقاد از نبود دغدغه‌ نسبت به حضور نهاد حوزه در مباحث علوم انسانی و عدم حساسیت متن حوزه به آن، عنوان کرد: مؤسسات و مراکز علمی ـ پژوهشی خوبی در حاشیه‌ حوزه به وجود آمده‌اند که متأسفانه حوزه آن‌ها را به عنوان جزئی از بدنه‌ حوزه به رسمیت نمی‌شناسد.

وی در سخنانی تأمل‌برانگیز، گفت: حوزه به سرعت از هویت اصیل، تاریخی و سنتی خود در حال فاصله گرفتن و تهی‌شدن است، مجموعه‌ مدارس ما به دبیرستان‌ها یا دبستان‌هایی تبدیل شده‌اند که جمع‌هایی از نوجوان‌ها بدون وجود نظم و انسجام مطلوب وارد ‌آن‌ها شده، مطالبی را طوطی‌وار فرا گرفته و خارج می‌شوند.

ضرورت جلب توجه حوزه به معضلات علوم انسانی وارداتی

آیت‌الله رشاد فرهنگ‌سازی، معرفت‌پردازی، سیاست‌گذاری و مدیریت را راهبردهایی برای تحول در علوم انسانی دانست و افزود: اولین قدمی که در حوزه‌ فرهنگ‌سازی باید برداشته شود، جلب توجه حوزه و اصحاب حوزه به معضلات علوم انسانی وارداتی در عرصه‌های مهندسی ذهن و زندگی مردم است.

وی ضمن معرفی علوم انسانی به عنوان مجموعه‌ دانش‌های تنظیم تعاملات آدمی با شئون و مناسبات انسانی، بیان کرد: علوم انسانی همه‌ عرصه‌ها و صحنه‌های حیات جمعی انسان را مدیریت می‌کند؛ در واقع علوم انسانی است که ذهن، زبان و زندگی مردم و مسلمانان را مهندسی کرده و جهت می‌دهد.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی اساسی‌ترین چالش در عرصه‌ سیاست را تقابل علوم سیاسی وارداتی با معرفت سیاسی اسلامی دانست و افزود: بسیاری از نزاع‌های سیاسی که در جامعه وجود دارد مربوط به مواجهه تحصیل‌کرده‌های علوم سیاسی غربی یا افراد متأثر از آن با کسانی است که می‌خواهند از متن دین، اصول سیاسی را صورت‌بندی کنند.

وی با بیان اینکه نظام آموزش حوزه باید آمیخته به علوم انسانی باشد و تا وقتی که علوم انسانی در حاشیه است چیزی رخ نمی دهد، ادامه داد: مراکز مختلف علوم انسانی که به شکل تخصصی دایره شده اند اکثرا بی‌رمق هستند اگر هم موفق بوده‌اند در برخی از رشته‌ها و خارج از بدنه حوزه است.

حوزه در عرصه بین‌المللی حضور جدی داشته باشد

آیت‌الله رشاد با بیان اینکه علوم انسانی از جانب حوزه متحول نمی‌شود، گفت: ما متاسفانه جهانی نمی‌اندیشییم اما در نگاه دیگران، اسلام در صحنه است و در همه عرصه‌های جهانی با کفر و استکبار در چالش و رو در رو ایستاده است که این هویت اسلام به شمار می رود اما معرفت اسلامی و حوزه غایب است در واقع حوزه در عرصه بین‌المللی حضور ندارد و گاهی تنها به دادن اطلاعیه ای بسنده می‌شود.

رئیس شورای حوزه‌های علمیه استان تهران با بیان اینکه علوم انسانی به سه قسمت تقسیم می شود، ادامه داد: بایدها و نبایدها، شایدها و نشایدها و هست‌ها و نیست‌ها سه دسته گزاره‌های علوم انسانی هستند.

آیت‌الله رشاد افزود: در واقع چون علوم انسانی از ماهیت جامعه سخن می‌گوید باید سه لایه از معارفمان را که در فقه، اخلاق، و معرفت است وارد مسائل علوم انسانی کرده و تولید گزاره کنیم.

عضو هیئت علمی و رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تصریح کرد: انقلاب اسلامی این چالش را در علوم انسانی ایجاد کرد اما حوزه هنوز در این تقابل پیروز نشده است از همین رو اگر دیر بجنبیم مغلوب خواهیم شد.

رئیس شورای حوزه‌های علمیه استان تهران با اشاره به بدفهمی و بدفهمانی‌ها در زمینه‌ معنای تحول در علوم انسانی اظهار کرد:‌ هنوز برای برخی از متولیان، امر تحول روشن نشده است که معنای تحول چیست؛ تلقی‌های بسیاری در این زمینه وجود دارد و این اولین مشکل ماست.
اهمیت تأسیس منطق و روش‌شناسی

مؤسس و رئیس حوزه علمیه امام رضا(ع) تهران در توضیح اهمیت تأسیس منطق و روش‌شناسی اظهار کرد: هیچ اتفاق قابل توجهی در قلمرو معرفت نمی‌تواند بیفتد جز با تأسیس یا تحول در مبنا و منطق؛ اگر در این حوزه تحول ایجاد شود، در سایر حوزه‌ها و لایه‌های زیرین تحول به صورت قهری ایجاد می‌شود.

آیت‌الله رشاد با بیان اینکه فقه در زندگی ما پررنگ است و مهم‌ترین به شمار می‌رود، ابراز کرد: لذا در ابعاد مختلف مانند فقه تربیتی، ‌اداری، سیاست و دیگر موارد زندگی با فقه مواجه هستیم و باید در سطح بالای خارج فقه دایر شود.

رئیس شورای حوزه‌های علمیه استان تهران ابراز کرد: مثلا فقه هنر را باید بشناسیم که لوازم شناخت آن در ابتدا شناخت خود هنر است، وقتی طلبه ما فقه را در عرصه‌های مختلف بداند و در این زمینه متخصص شود، خود به خود علوم انسانی تولید و به دنبال آن متحول می‌شود و در این حالت متخصص علوم انسانی را تربیت کرده‌ایم.

منبع: مهر