شيعه و سني از اختلاف تا همدلي / مروري بر مصاحبه اخير دكتر احمد الطيب، شيخ الازهر

1393/1/30 ۰۹:۳۳

قرآن کريم مؤمنان را برادر مي‌نامد و مي‌فرمايد: «انما المؤمنون اخوه» و تصريح مي‌کند: «واعتصموا بحبل الله جميعا و لا تفرقوا: به ريسمان الهي چنگ بزنيد و پراكنده مشويد»؛ از اين روي بر مسلمانان واجب است با پرهيز از اختلاف‌افكني‌ها، زير چتر اسلام گرد بيايند و بر وحدت ميان خود بيفزايند تا آتش فتنه‌هايي را كه در گوشه و كنار جهان برافروخته شده است، با آب تدبير و تأكيد بر نقاط مشترك و دوري از موجبات اختلاف، خاموش كنند. ميان كساني که به يک خدا، يک پيغمبر، يك قبله، يك كتاب و يک دين معتقدند، ضرورتهاي عقلي و نقلي ايجاب مي‌کند بدبيني‌ها و دشمني‌ها را كنار بزنند و همدلي و اتحاد را جايگزين اختلافات سازند؛ اختلافاتي كه بي‌گمان دستاويز دشمنان مشترك قرار مي‌گيرد و به اين طريق اصل دين را تضعيف مي‌كنند و ريشه‌ آن را مي‌زنند.

قرآن کريم مؤمنان را برادر مي‌نامد و مي‌فرمايد: «انما المؤمنون اخوه» و تصريح مي‌کند: «واعتصموا بحبل الله جميعا و لا تفرقوا: به ريسمان الهي چنگ بزنيد و پراكنده مشويد»؛ از اين روي بر مسلمانان واجب است با پرهيز از اختلاف‌افكني‌ها، زير چتر اسلام گرد بيايند و بر وحدت ميان خود بيفزايند تا آتش فتنه‌هايي را كه در گوشه و كنار جهان برافروخته شده است، با آب تدبير و تأكيد بر نقاط مشترك و دوري از موجبات اختلاف، خاموش كنند. ميان كساني که به يک خدا، يک پيغمبر، يك قبله، يك كتاب و يک دين معتقدند، ضرورتهاي عقلي و نقلي ايجاب مي‌کند بدبيني‌ها و دشمني‌ها را كنار بزنند و همدلي و اتحاد را جايگزين اختلافات سازند؛ اختلافاتي كه بي‌گمان دستاويز دشمنان مشترك قرار مي‌گيرد و به اين طريق اصل دين را تضعيف مي‌كنند و ريشه‌ آن را مي‌زنند. منشأ بسياري از اين اختلافات، فقدان آشنايي لازم از يكديگر و گفتگوى علمى بين عالمان راستين طرفين است، به اضافة خرافه‌ها و دروغهايى كه به توهين و تحقير همديگر مي‌انجامد و توجه را از دشمن مشترك بازمي‌دارد.

خوشبختانه از ديرباز علماي متعهد و بيدار كوشيده‌اند در جهت تقريب و تبيين گام بردارند و در اين راستا رواست نخست از محدثان و دانشوراني ياد كرد كه با درك درست از نقطه وصل مسلمانان، يعني «ثقلين» (قرآن و اهل بيت پيامبر اكرم(ص))، به معرفي آنان از زبان صاحب شريعت پرداخته‌اند و كتابهاي ارزشمندي در اين زمينه نگاشته‌اند؛ از قبيل: خصائص اميرالمؤمنين (از امام نسائي)، فضائل اهل البيت (احمد بن حنبل)، مناقب علي و ما نزّل من القرآن في علي(ع) (ابن َمردويه)، ذخائرالعقبي، ينابيع الموده (قندوزي)، فرائدالسمطين و انبوهي از ديگر كتب روايي (همچون صحاح ششگانه) كه بخشي را به اهل بيت اختصاص داده‌اند و بدين ترتيب در مسير همدلي ميان مسلمين گام برداشته‌اند.

در دوره‌هاي اخير افتخار دردادن نداي وحدت اسلامي از آن سيد جمال‌الدين اسدآبادى است كه كشورهاي اسلامي را درنورديد و انديشة بزرگش را با عالمان در ميان نهاد و كساني چون شيخ محمد عبده را با خود هم‌عقيده ساخت وسپس بزرگاني از قبيل کاشف‌الغطاء، شيخ عبدالمجيد سليم و علامه محمدتقى قمى اين راه را ادامه دادند تا اينكه در سال 1366ق دارالتقريب در قاهره تأسيس شد و آيت‌الله بروجردي و شيخ محمود شلتوت در جهت نزديکي مذاهب اسلامي همت گماشتند و در پي گسترش همکاري و همبستگي علماي مذاهب اسلامي، فتواي شيخ شلتوت (از رؤساي دانشگاه الازهر و مفتي بنام مصر) مبني بر جواز پيروي از مذاهب امامي صادر شد. وي فتوا داد: «مذهب جعفري معروف به مذهب امامي‌اثناعشري، مذهبي است که شرعاً پيروي از آن مانند پيروي از مذاهب اهل‌سنت جايز است و سزاوار است مسلمانان اين مطلب را بدانند و از عصبيت و طرفداري‌هاي بي‌جا و بدون حق و حمايت از مذهب معيني خودداري کنند... جايز است براي کسي که اهليت نظر و اجتهاد را ندارد، از ايشان تقليد کند و به آنچه در فقهشان مقرر داشته‌اند، عمل بنمايد، و در اين مسئله بين عبادات و معاملات تفاوتي نيست.»

اين نگرش محدود به آن مرحوم نيست؛ چنان كه به گفتة مفتي ديگر مصر، دکتر نصر فريد واصل: «هر مسلماني که به خدا ايمان دارد و شهادتين مي‌گويد و ضروريات دين را پذيرفته و آگاه به ارکان اسلام و نماز و شرايط آن باشد، امامتش براي ديگران و امامت ديگران براي او در صورت دارا بودن آن شروط، صحيح است هر چند از نظر فقهي با يکديگر اختلاف داشته باشند؛ و پيروان اهل بيت از اين قبيل مي‌باشند و در اصول شريعت با يکديگر اختلافي نداريم. از اين رو ما در تهران و قم پشت سر آنان نماز خوانديم.»

اقدامات دارالتقريب، به طرح گشودن باب اجتهاد و در نتيجه، جواز پيروي از ديگر مذاهب اسلامي انجاميد؛ به طوري كه شيخ محمدمصطفي مراغي (رئيس سابق الازهر) گفت: «مي‌توان از غير چهار پيشواي معروف [تسنن]، چنانچه به نقل صحيح باشد و مرادشان فهميده شود، پيروي کرد.»

پيش از آن هم شيخ محمد عبده درباره فقه مقارن پيشنهاد كرده بود و دارالتقريب و الازهر به آن شکل رسمي‌تري بخشيدند و کرسي فقه مقارن را همراه با داخل کردن فقه شيعه در آن دانشگاه به وجود آوردند. شيخ شلتوت در اين باره مي‌نويسد: «ما به ياري خدا تصميم گرفته‌ايم فقه اسلامي را در دانشکده حقوق اسلامي به تمام مذاهب فقهي که اصول آنها معروف و روششان آشکار است، تدريس نماييم و بدون شک مذهب شيعه امامي و زيدي در ميان آنها خواهد بود.»

به گفته شيخ قرضاوي: «شيعه و سني همگي شهادتين مي‌گويند و به سمت قبله‌اي واحد نماز مي‌خوانند. ما خواستار گسترش وحدت بين مسلمانان و پرهيز از ايجاد تنش بين يکديگريم. امت اسلامي بايد وحدت خود را حفظ كند. اگر مسلمانان از نيروهاي انساني، اقتصادي و علمي خود استفاده كنند، از جهان سوم خارج خواهند شد و پيشرفت خواهند كرد.»

و اما از عالمان شيعه، بزرگاني در راه رسيدن به وحدت سخت كوشيدند و كسي چون علامه کاشف‌الغطا مي‌گفت: «جمعيت تقريب مي‌خواهد که ميان طوايف اسلامي قرابت و همبستگي برقرار سازد و دشمني استوار ميان آنان را از ميان بردارد و آنها را به سوي فرمان خدا دعوت نمايد که به رشته اسلامي بپيوندند و تفرقه و پراکندگي را کنار بگذارند تا مبادا عظمت وشوکتشان به باد رود و فرومايه‌ترين کسان برآنان مسلط گردند.»

علامه شرف‌الدين هدفي بزرگتر را مطرح كرد و از اتحاد اسلامي گفت و آثار و نتايج وحدت کلمه را بر‌شمرد: « هنگامي که وحدت کلمه پيدا شد و عزمها متحد گشت و دلها باهم پيوند يافت و تصميم‌ها يکي شد، مي‌توان در راه اعتلاي امت اسلامي قيام کرد و مسلمين را در جهان به مقامي که بايد برسند، رسانيد. اگر امت اسلامي گروههايي باشند پراکنده و ملتهايي با هم دشمن و غافل از مصالح عاليه، چنين قومي همواره اسير ذلت‌اند و بي‌ساماني تا بدانجا که هرکس رسد، در آنان طمع بندد و هر جهانخواري، آنان را طعمه خويش خواهد و هر تيراندازي، آنان را آماج مي‌سازد و هر تازه به قدرت رسيده‌اي از آنان باج مي طلبد. اگر مسلمانان متحد شوند، مي‌توانند اصالت ميراث تمدني و ديني خويش را بازيابند.»

در راستاي چنين آرماني، امام خميني(ره) فرمود: «ما با مسلمين اهل تسنن يکي هستيم. اگر کسي کلامي بگويد که باعث تفرقه بين ما مسلمانها بشود، بدانيد که يا جاهل است، يا از کساني است که مي‌خواهد بين مسلمانان اختلاف بيندازند. ما همه با هم برادريم.» با حمايت قاطعانه ايشان، هفت روزي که ميان شيعيان و اهل سنت در مورد تولد پيامبر اسلام(ص)، اختلاف وجود دارد، يعني ما بين دوازدهم تا هفدهم ماه قمري ربيع‌الاول، هفته وحدت ناميده شد كه معمولا همه ساله در آن کنفرانس هفته وحدت برگزار مي‌شود.

***

و اما جديدترين اظهار نظر در اين زمينه را آقاي دكتر احمد طيب رئيس الازهر در گفتگو با شبكه نيل مصر بيان كرده‌اند كه متن آن در ذيل از نظر خوانندگان گرامي مي‌گذرد. خبرنگار پرسيد:

آيا به نظر شما عقايد شيعه مشكل ندارد؟

شيخ طيب: نه، چه مشكلي دارند؟ 50 سال پيش شيخ شلتوت فتوا داده است كه شيعه مذهب پنجم اسلام و مانند مذاهب ديگر است.

فرزندان ما در حال شيعه شدن هستند؛ چه بايد بكنيم؟

خوب بشوند، مگر كسي از مذهب حنفي به مالكي برود، ما اشكالي به او مي‌گيريم؟ خوب اينها هم از مذهب چهارم به مذهب پنجم رفته‌اند.

شيعيان با ما در حال قوم و خويشي هستند و با فرزندان ما ازدواج مي‌كنند.

چه اشكالي دارد؟ بين مذاهب ازدواج آزاد است.

مي‌گويند شيعيان قرآنشان فرق مي‌كند!

اين حرفها خرافة پيرزنهاست. قرآن شيعيان با ما هيچ فرقي ندارد و حتي رسم‌الخطشان نيز مانند قرآن ماست.

23 روحاني از يك كشور (عربستان) فتوا داده‌اند كه: «شيعيان كافر و رافضي هستند.»

براي مسلمين جهان، فقط‌ الازهر مي‌تواند فتوا دهد و فتواي آنها اعتباري ندارد.

پس اين اختلافاتي كه بين شيعه و سني مطرح مي‌كنند، چيست؟

اين اختلافات سياست خارجي است و مي‌خواهد بين شيعه و سني اختلاف بياندازد.

شيعيان كه ابوبكر و عمر را قبول ندارند. چگونه مي‌گوييد اينها مسلمان هستند؟

بله، قبول ندارند؛ اما مگر اعتقاد به ابوبكر و عمر جزو اصول دين اسلام است؟ قصه ابوبكر و عمر يك قصه تاريخي است و تاريخ به اصول اعتقادات ربطي ندارد.

شيعيان مي‌گويند امام زمانشان از 1000 سال پيش هنوز زنده است.

خوب ممكن است، چرا ممكن نباشد؟ ولي دليلي ندارد ما اعتقاد آنان را داشته باشيم.

آيا ممكن است كودك 8 ساله امام باشد؟ شيعيان معتقدند كودك 8 ساله امام شده است.

وقتي يك طفل در گهواره پيغمبر بشود، اينكه يك كودك 8 ساله هم امام باشد، عجيب نيست، هرچند ممكن است ما به عنوان اهل تسنن اين اعتقاد را قبول نداشته باشيم؛ اما اين موضوع به اسلام آنها صدمه‌اي نمي‌زند و آنها مسلمانند.

منبع: روزنامه اطلاعات