«فرای» در آیینه تاریخ / جمشید کیانفر( مورخ و پژوهشگر )

1393/1/24 ۱۱:۵۴

روزهفتم فروردين ماه 1393همزمان بامراسم تشييع استادفرزانه وروايتگر تاريخ مردمي ايران زمين شادروان باستاني پاريزي،خبری ازآن سوی آب‌ها رسيدكه فرزانه‌اي ديگر،گرچه ايراني نبود،اماايراندوست امضاء مي‌كرد،پاازدايرة هستي بيرون نهاد.اوكسي غيرازريچاردنلسون فرایِ 94 ساله نبود.به قول روانشادعليرضا شاپورشهبازي،استادبرجسته تاريخ ايران باستان نوشتن درباره فرای كارآساني نيست؛چراكه تجربة اودربارة زبانشناسي،تاريخ وهنرچنان گسترده وگوناگون است كه حتي ارائة چكيده‌اي از آن اهل تحقيق وپژوهش دررشته‌هاي ايرانشناسي، اسلام‌شناسي و ترك‌شناسي را مرعوب مي‌كند.

روزهفتم فروردين ماه 1393همزمان بامراسم تشييع استادفرزانه وروايتگر تاريخ مردمي ايران زمين شادروان باستاني پاريزي،خبری ازآن سوی آب‌ها رسيدكه فرزانه‌اي ديگر،گرچه ايراني نبود،اماايراندوست امضاء مي‌كرد،پاازدايرة هستي بيرون نهاد.اوكسي غيرازريچاردنلسون فرایِ 94 ساله نبود.به قول روانشادعليرضا شاپورشهبازي،استادبرجسته تاريخ ايران باستان نوشتن درباره فرای كارآساني نيست؛چراكه تجربة اودربارة زبانشناسي،تاريخ وهنرچنان گسترده وگوناگون است كه حتي ارائة چكيده‌اي از آن اهل تحقيق وپژوهش دررشته‌هاي ايرانشناسي، اسلام‌شناسي و ترك‌شناسي را مرعوب مي‌كند. همسراوخانم دكترعدن‌نبي متولد 1942 درشهراروميه هم داراي دكتراي تاريخ ازهارواردوكارشناس زبان آشوري وتاريخ آسياي مركزي است.حاصل اين ازدواج فرزندي است نلسون نام كه متخصص زبان چيني است.گروهي او راجاسوس مي‌دانندكه براي cia و 6 mi فعاليت داشته است.ازدنياي جاسوسي چندان سررشته ندارم ونمي‌دانم آيامي‌شودهم زمان براي دودستگاه جاسوسي ازدوكشور وياكشورهاي ديگرجاسوسي كرديانه؟اين راجاسوسان بايدجواب دهندكه سررشته ازامورجاسوسي دارند.

  اشتهارديگرفراي به دلیل«كابوس‌نامه» است.اوكه ازطرف يكي دو مؤسسه آمريكايي مأمورخريدنسخه‌هاي خطي براي مجموعه‌داران وكتابخانه وموزه‌داران شده بود،چندنسخه خطي ازايران خريدكه پيوسته كابوسي شدبراي او،چرا كه درآن زمان به علت ميل شديدخريداشياء وكتاب‌هاي نسخ خطي برای موزه هادرغرب فزوني يافته بود،درايران وتركيه وچندجاي ديگركارگاه‌هاي جعل نسخ خطي داير شده بود. فراي نيزدو،سه نسخه‌اي ازاين نسخ مجعول براي آمريكاييان خريد،ازجمله نسخه‌اي ازديوان اميرمعزي كه بعدهاباآزمايش رنگ وجوهردريافتندكه نسخه جعلي است.ناگفته نماندكه فراي اين نسخه رادرتهران خريده بودوبراي خروج ازكشورمجوزهم گرفته بود،ازاين روي پس ازمعلوم شدن جعلي بودن نسخه‌های این کتاب نامه‌ای به کتابخانه ملی ایران نوشت با این مضمون که:«درنتيجه تجزية شيميايي معلوم شده است كه درنسخه ديوان معزي كه خريده وبرده ام ،رنگ آبي پروس به كاررفته وچون اين رنگ تااواسط قرن نوزدهم ميلادي به ايران نيامده بوده است،مسلم شده است كه اين نسخه نوومجعول است وكتابخانه ملي كه اجازة خروج آن را داده بوده است،تصديق ضمني اصالت و قدمت آن را كرده است.» كتابخانه ملي هم در جواب نوشتندكه:«شمامي‌دانيد كه اگرنسخه ديوان معزي رامااصيل وقديم مي‌دانستيم،نمي‌توانستيم اجازه خروج آن رابدهيم وشمارأي مارادراصالت يامجعوليت آن نپرسيديدوفقط اجازه خارج كردن آن راخواستيدوماداديم.اصل ياقلب،خود مسئوليد.» فراي نسخه ديگري هم خريده بودكه به همين درد مبتلا بودوآن رابراي دو مؤسسه خريده بوديكي دولتي و ديگري مجموعة شخصي وآن نسخه‌اي ازقابوسنامه بودكه برروي نسخه يادرپايان نسخه به جاي قابوسنامه،كابوس‌نامه قيدشده بودواين نسخه كابوسي براي فراي ساخت. 

  امامورد ديگر اشتهارفراي درايران، بحق به آثارونوشته‌هاي اوبازمي‌گردد.فراي كتابي باعنوان«بخارا دستاوردقرون وسطي»تاليف مي‌كندكه شادروان محمودمحمود آن رابه زبان پارسي برگردانده است.ازآنجا كه بخارايكي ازمراكزمهم فرهنگ وادب وهنر ايران وپايتخت سامانيان درسده‌هاي سوم وچهارم هجري قمري بوده،امراي اين دودمان درترويج واحياي زبان پارسي كوشش شايان به عمل آوردند،به طوري كه تسلط اقوام ترك زبان درآسياي مركزي نيزعده زيادي درآن شهربه پارسي سخن مي‌گويند.هم چنين بخارا ازلحاظ تاريخي شاهدرويدادهاوتحولات بسياري بوده وفراي مؤلف كتاب بامراجعه به مأخذمعتبروتحقيق و تفحص درمتون واسنادومدارك قديمي،تاريخ جامع اين شهر راازجهات مختلف سياسي واجتماعي،ادبي و هنري به رشته تحريردرآورد.  فراي درتأليف كتاب ميراث باستاني ايران آخرين پيشرفت‌هاي علمي ونتايج بازپسين كاوش‌هاي باستانشناسي راشرح مي‌دهدبه ويژه باتوضيح آنچه دانشمندان روسي (شوروي زبان) در يافته‌اند،زواياي گمشده تاريخ پارتيان/اشكانيان را كه درحقيقت دست نيافته‌ترين دوره تاريخ ايران است،آشكار مي‌كند.اين اثرشرح تاريخ ايران ازكهن‌ترين روزگارتازمان فردوسي است،تاريخي كه در حقيقت،ايرانيان زندگي نويني راشروع مي‌كنند.كتاب در 7 فصل همراه باحواشي وشرح نقشه‌هاوضميمه درپايان كتاب تدوين يافته است. كتاب ديگرفراي «تاريخ باستاني ايران» گزارشي مستندازتاريخ ايران و آسياي ميانه اززمان مادهاتاحملة اعراب به ايران است. سومين اثرمهم فراي درتاريخ ايران،«عصرزرين فرهنگ ايران» نام دارد.اثرحاضر رابايدمجله دوم كتاب ميراث باستاني ايران قلمداد كرد.فراي افزون بركتاب‌هاي يادشده مقالات بي‌شماري درباره فرهنگ وتمدن ايران زمين ازبدوتاريخ تاظهور تركان درماوراء‌النهرتأليف كرده وافزون برآن وي نخستين كسي است كه كرسي تدريس مطالعات ايراني در دانشگاه كلمبيا راايجادكردوهم چنين كرسي تدوين مطالعات ايراني درهارواردرابه هزينه آقاجان رهبر تأسيس كرد.ازخدمات ديگراوتأسيس مركز مطالعات خاورميانه درآمريكاوهمچين مركزمطالعات خاورميانه در ايران وهمسومدرسه تابستاني مطالعات ايراني دردانشگاه شيرازراتأسيس كرد. درآغازسخن گفته شدكه ايراندوست امضا مي‌كرد.برخي برآنندكه شادروان پورداوداين عنوان رادرباره او به كاربرده وپيوسته ايراندوست خطابش مي‌كردوگروهي ديگر برآنند كه اين عنوان ياپسوندرانخستين بار شادروان علي اكبردهخدا دربارة فراي به كاربرده است،من خودازفراي شنيدم كه مرحوم دهخدااو را پيوسته ايراندوست خطاب مي‌كرد.اين ايراندوست دردهه‌هاي اخير يكي ازحاميان نام حقيقي خليج فارس بودوپيوسته درمقابل نام جعلي كه شيخ‌نشين‌هاي حاشيه جنوبي خليج فارس بكار مي‌برندايستادگي مي‌كرد.روانش شاد.

منبع: روزنامه قانون