ايلام سرزمين هزار رنگ

1392/12/14 ۰۹:۴۵

«ايلام» خاستگاه مردماني است كه ورق ورق تاريخ ديرپاي ايران را تجربه كرده اند. اعتبار ديرينه اين خاك و بوم در كنار جنگل‌هاي انبوه «بلوط و بنه» و از حركت و خروش رودهاي سيمره و كنجانچم به آن زيبايي مسحور كننده‌اي بخشيده و پرتوهاي روح افزاي آفتاب از فراز كوه‌هاي قد كشيده كبير كوه، مانشت و ديناركوه سرزمين طلوع خورشيد را به زيباترين عروس دردانه زاگرس بزرگ تبديل كرده است.

پژمان مهدوي: «ايلام» خاستگاه مردماني است كه ورق ورق تاريخ ديرپاي ايران را تجربه كرده اند. اعتبار ديرينه اين خاك و بوم در كنار جنگل‌هاي انبوه «بلوط و بنه» و از حركت و خروش رودهاي سيمره و كنجانچم به آن زيبايي مسحور كننده‌اي بخشيده و پرتوهاي روح افزاي آفتاب از فراز كوه‌هاي قد كشيده كبير كوه، مانشت و ديناركوه سرزمين طلوع خورشيد را به زيباترين عروس دردانه زاگرس بزرگ تبديل كرده است.

دره‌هاي شگفت، رودها و آبشارهاي طرب انگيز، غارهاي بي‌نظير، كوه‌هاي سر به فلك كشيده، اقليم‌هاي متنوع آب و هوايي، همجواري ديدني كوه و دشت، سادگي هزار رنگ طبيعت وحشي، صداقت فرهنگ و هنر و چشم‌اندازهاي بديع استان، ايلام را به شاهكار خلقت ايران تبديل كرده است. استان ايلام همچون ستاره‌اي تابناك بر آسمان تاريخ وفرهنگ ايران زمين مي‌درخشد وآثار تاريخي بسيار فراوان به‌جاي مانده از تمدن‌هاي گذشته حكايت از ريشه‌دار بودن تاريخ وفرهنگ اين ديار در قرن‌هاي گذشته دارد.

براستي ديار ايلاميان كه از هزاره‌هاي قبل از ميلاد تاكنون به صلابت قلاقيران بوده است وآوازه مردان و زنان سخت‌كوش وحماسه ساز آن در بزم و رزم دهل و سرنا شنيده مي‌شود، به عنوان استاني ميهمان نواز پذيراي گردشگران در سراسر كشور و دوستداران خود است. آري ايلام قاب ديدگان هر بيننده را مي‌نوازد و دهان هر گردشگري را به شگفتي و حيرت وامي دارد.

ايلاميان خونگرم با سفره‌هاي گشوده صفا وصميميت ويكرنگي ميزبان حضور مسافران هستند تا با با ديدن شگفتي‌هاي سرزمين رنگ‌ها لحظاتي بياد ماندني را دراين استان ميهمان ديدگانشان باشيد. فرقي نمي‌كند. چه فصلي باشد. . . آغوش ايلام براي وصل گشوده است، چه دربهار زيبا و فرحبخش تابستان خنك ودلچسب پاييز هزار رنگ وچه زمستان سپيد و پربرف. . .

تابلو خوشامدگويي

مديرکل ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي استان ايلام در اين باره گفت: بلنداي گردنه رفيع قلاجه، آغازين سرزميني است كه نام و اعتبار خود را از كهن‌ترين تمدن‌هاي ايران زمين برگرفته است.

عبدالمالک شنبه زاده افزود: تابلو تبليغاتي سازمان ميراث فرهنگي اولين خوشامدگو براي مسافران است كه مي‌خواهند ساعاتي بيادماندني از زندگي را در دل مهربانان بگذرانند.

وي ادامه داد: شهرستان‌هاي سيروان و چرداول در قسمت شمال شرق استان با مساحتي حدود 2236 كيلومتر مربع است كه 09/11 درصد مساحت استان را شامل مي‌شود واقع شده‌اند.

وي اضافه كرد: لومار مركز شهرستان سيروان لومار، سرابله مرکز شهرستان چرداول است و اين دو شهر داراي آثار باستاني فراواني هستند كه از آن جمله مي‌توان به شهر باستاني سيروان در بخش شيروان و قلعه سام مربوط به دوره ساساني در روستاي چم بور چرداول و همچنين پل تاريخي دوره ساساني و بسياري آثار ديگر از جمله كوه‌هاي قابل ذكر اين شهرستان «لنه» و «چرمين» كه در حد فاصل دو منطقه سيروان و چرداول امتداد دارد اشاره کرد. وي ادامه داد: پل تاريخي بيژنوند يا بيجنوند، تپه‌هاي باستاني (دوآوان) در نزديكي سرابله، قلعه هره‌قلوس در روستاي موشكان، قلعه و ديوار دفاعي كوه خرمه، آثار متعدد در روستاهاي زنجيره، شباب، آتشكده موشكان در نزديكي شهر سرابله و … ازجمله ديگر آثار شاخص اين شهرستان محسوب مي‌شوند.

شنبه زاده گفت: شهرستان ايوان نيز داراي مناظر زيبا و مزارع گندم اطراف جاده منتهي به شهر ايوان است كه پس از ساعتي عبور از سه راه چهارمله به مركز شهرستان مي‌رسيم. ايوانغرب در شمال غرب استان ايلام و در غرب كشور قرار دارد.

مديرکل ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي استان ايلام گفت: ارتفاع متوسط اين شهر از سطح دريا 1170 متر است. اين منطقه از شمال به گيلانغرب استان كرمانشاه و از جنوب به بخش چوار و از شرق به شهرستان‌هاي سيروان و چرداول و از غرب به كشور عراق محدود مي‌شود. وي ادامه داد: ايوان از هر طرف با ارتفاعات محصور مي‌شود. طول تقريبي دشت ايوان 36 كيلومتر و عرض آن 6 كيلومتر است. اين منطقه با توجه به كوهستاني بودنش آب و هوايي معتدل دارد و بارندگي آن در سال قابل ملاحظه است.

وي افزود: وجه تسميه نام ايوان بر اساس اقوال تاريخي چنين است كه در فصل بهار هنگامي كه انوشيروان از مدائن به سوي مهرگان قذق مي‌رفت يكي از ايالت‌هاي جبال و همسايه ايالت ماسبندان ـ پايتخت تابستاني ساسانيان با مركزيت شهر سيمره بود؛ چون بهار ايوان از زيبايي خاصي برخوردار بود، انوشيروان از منطقه خوشش آمده وگفته است: «چه منطقه زيبا و دل انگيزي، ‌اي كاش ايوان مدائن ما چنين بود و از اين زمان اين منطقه ايوان خوانده شد».

وي ادامه داد: اما مطلب مستندتر كه در كتب و اساطير گذشته نيز آمده اين است كه منطقه آريوخ ناميده مي‌شد و بعدها در زمان ساسانيان به آريوخان يا آريوحان كه مركز ايالت ماه سبندان بود نام برده شده است كه گمان مي‌رود ايوان از همان آريوخان گرفته شده است. او گفت: اماكن و مراكز گردشگري شهرستان ايوان شامل گردشگاه تفريحي خوران كه در جنوب شهر ايوان قرار دارد، دره كوريس، چشمه سفيد، دره دانوك، غار انفجاري، غار طلسم، آتشكده سياهگل كه در 10 كيلومتري شهر ايوان قرار دارد و مربوط به دوره ساساني است، سه كل، قلعه شميران، گنبد جهانگير، طاق شيرين و فرهاد، قبرستان هلوچ و مقبره حاجي حاضراست.

وي ادامه داد: خروجي شهر ايوان به طرف شهرستان ايلام، 2 كيلومتر دورتر در سمت راست جاده در كناركوه رنو، گنبدي نقره‌اي چشمانت را نوازش مي‌دهد. وي افزود: اين امامزاده سيدعبدالله(ع) است كه تو را به سويش فرا مي‌خواند. گذر از گردنه قلاجه و كوه زيباي ششكلان (داراي شش قله كه مانند سربازاني در كنارهم قرار گرفته اند) و عبور از تونل رنو، منظر زيباي «دالاهو» اين تفرجگاه هميشگي ايلاميان را در برابر ديدگانت مانند تابلويي زيبا نقش مي‌بندد. اينجا شهرستان ايلام است.

وي ادامه داد: شهرستان ايلام به مركزيت شهر ايلام در سال 1308 شمسي در خاور و شمال خاوري ده بالا و در منطقه‌اي كه حسين آباد « منسوب به حسين قلي خان والي » ناميده مي‌شد و در جوار ساختمان‌هاي به‌جا مانده از والي بنا شد. با توجه به سابقه تاريخي منطقه و تصويب فرهنگستان ايران، ايلام ناميده شد. ديوارهاي سنگي و دامنه‌هاي جنگلي كوه‌هاي مانشت، سيوان، شلم و سياهكوه، به شكل دژي وسيع شهر و دشت‌هاي اطراف ايلام را در بر گرفته است.

مديرکل ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي استان ايلام گفت: شهر ايلام در مركز جغرافيايي استان قرار گرفته است. چوار يكي از بخش‌هاي شهرستان ايلام و در 18 كيلومتري شهر ايلام و بر سر راه اصلي ـ ايلام ـ ايوان ـ اسلام آباد قرار گرفته است كه پس از گذر از آن كوه زيباي قلاقيران اين نماد هميشگي ايلام در برابر چشمان ظاهر مي‌شود. پس از عبور از منطقه تفريحي «ششدار» پاي بر شهر ايلام، شهر مهرباني و ميهمان نوازي مي‌گذاريم.

قلعه والي

شنبه زاده افزود: وقتي از غرب به داخل شهر ايلام بياييم عمارت «فلاحتي»‌ يا كاخ كشاورزي در خيابان آيت الله حيدري آماده بازديد است. پس از بازديد از اين اثر تاريخي مربوط به دوره قاجاريه به قلعه والي شهر ايلام واقع در مركز شهر كه محل موزه مردم شناسي است و همچنين روبروي ستاد تسهيلات نوروزي قرار دارد مي‌رسيم.

وي ادامه داد: اين بنا در سال 1326 هجري قمري به دستور غلامرضا خان والي «ابو قداره» بر روي تپه‌اي تاريخي به نام چقا ميرگ شكل گرفت. ساختمان قلعه مزبور در زميني به مساحت 6487 مترمربع ساخته شده است. قلعه با نمايي تقريباً ذوزنقه‌اي 1466 مترمربع زير بنا دارد.

قلعه مذكور داراي سه در ورودي در سه ضلع كه ورودي اصلي به شيوه يك هشتي منظم با طاق و دو چين آجري است.

وي گفت: قسمت مياني ضلع جنوبي آن به وسيله پله‌هاي منظم و كم شيب به خيابان و محوطه جنوبي مقابل قلعه مشرف مي‌شود. وجود پله‌هاي مورد بحث بيانگر اختلاف سطح محوطه زير بناي قلعه با اراضي مجاور جنوب قلعه است. در منتهي اليه درها دوهشتي وجـــود دارد كه نور تعدادي از اتاق‌ها از آنجا تأمين مي‌شود. اين هشتي‌ها به هشت ضلع منظم تقسيم و با شكستگي در آجرهاي ديوار اجراي انواع قوس بر سر نعل درگاه‌ها و تزيينات آجري بالاي آن و اجراي طاق نماهايي در ديوار مزين شده است. وي ادامه داد: سقف همه اتاق‌ها از ملات گچ و آجراست.

در آن‌ها از انواع و اقسام قوس‌هاي بار بر و غير بار بر «تزييني» به شيوه رومي استفاده شده است و اطراف آنها را با شكستگي و برجسته کردن آجرها و همراه با كاشـي‌هاي ريز رنگي تزيين كرده‌اند. وي افزود: قلعه داراي 22 اتاق تو در تو است. ضلع شرقي و غربي با سه راه پله چرخش 90 درجه‌اي به پشت بام متصل مي‌شود. اتاق‌هاي مشرف به انتهاي اضلاع غربي و شرقي در قسمت جنوب داراي تزيينات آيينه كاري و نقاشي‌هايي با نقوش انسان و تزيينات گوناگون است.

ساخت شومينه در قلعه

مديرکل ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي استان ايلام گفت: در تزيين درهاي چوبي و پنجره‌ها از شيشه‌هاي رنگي استفاده شده است. قســمت اعظم نقـــوش انساني اين بخش را تصاوير حكام وقت و همسران آنان تشكيل مي‌دهد. در منتهي اليه اضلاع شرقي و غربي در فضاي تقريباً قرينه و به شكل هشتي نامنظم وجود دارد. از اين فضــا به راهــــروهايي كم عرض و باريك به داخل حياط و فضاي سرباز مشرف به برج‌ها راه مي‌يابند.

شنبه زاده افزود: قلعـــه داراي شش زير زمين است. با توجه به وجود شومينه و معماري خاص زير زمين‌ها احتمالاً از آن به عنوان محل استراحت در بهار و تابستان استفاده مي‌شده است.

اتاق شاه نشين داراي پنجره بزرگ چوبي، گچبري‌‌هاي منحصر بفرد با نقوش گل وگياه و نيز حوض سنگي كوچك است. در حال حاضر موزه مردم شناسي با نمايش آداب و رسوم و سنن محلي و بومي در آن قرار دارد. وي ادامه داد: مراكز ديدني و زيارتگاهي شهرستان ايلام شامل سنگ نوشته‌هاي قوچعلي در ورودي شمال شهر ايلام، قلعه اسماعيل خان، پشت قلعه چوار، بقعه حاجي بختيار، پارك تفريحي چغاسبز و تپه خرگوشان، تنگ ارغوان در شمال شهر ايلام كوه‌ها و مناظر زيباي اطراف شهر هستند.

وي افزود: در جنوب شهر ايلام به ميدان قرآن مي‌رسيم اين ميدان داراي دو مسير متفاوت است مسير طرف راست به سمت شهرستان مهران و دهلران و مسير سمت چپ به طرف شهرستان‌هاي دره شهر، آبدانان و بازهم دهلران مي‌رود كه مسيرهاي گردشگري استان نيز محسوب مي‌شوند.

جاذبه‌هاي گردشگري

مديرکل ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي استان ايلام گفت: جاذبه‌هاي گردشگري در مسير ايلام به شهرستان دره شهر شامل سد ايلام در سمت راست جاده و19كيلومتري ايلام، تنگ رازيانه، دره ييلاقي كلم، چشم اندازهاي بخش ميشخاص، قلعه و امامزاده‌ها در روستاي كلم، مناظر زيباي رشته كوه‌هاي برفگير كبيركوه و نيز جاده منتهي به شهرستان ملكشاهي است كه داراي آثار تاريخي و مناظر طبيعي است.

وي ادامه داد: شهرستان دره شهر در دامنه‌هاي شرقي رشته كوه عظيم كبير كوه و در شمال شرق استان ايلام قرار دارد. اين شهرستان از شمال و شرق به استان لرستان، از شمال غرب به شيروان چرداول، از غرب به شهرستان مهران و از جنوب به شهرستان دهلران محدود است.

وي افزود: مركز اين شهرستان دره شهر و ارتفاع آن از سطح دريا 700 متر است. بيشتر اين مناطق و نواحي داراي آثار تاريخي است و دليل وجود اين آثار و محوطه‌هاي باستاني شرايط مطلوب اقليمي وجغرافيايي خصوصاً رودخانه پرآب سيمره است. كه از شرق به موازات كبيركوه به عنوان يك پديدة مهم جغرافيايي جريان دارد. دره شهر تا مركز استان 125 كيلومتر است و تا شهر خرم آباد 185 كيلومتر است. شنبه زاده ادامه داد: دره شهر چهار راهي بوده است كه از شرق به موازات كبيركوه با پل دختر، شوش و خرم آباد و از غرب و شمال غرب با شهرهاي باستاني شيروان ارتباط داشته است. به علاوه راه سميره از طريق مالرو با مراكز جمعيتي غرب كبير كوه از جمله آبدانان، دهلران و موسيان نيز در ارتباط بوده است. او گفت: قلعه‌هاي تاريخي ساساني و قاجاريه، تنگه بهرام چوبين، شهرتاريخي دره شهر و چهارطاقي از آثار تاريخي اين شهر محسوب مي‌شود.

وي افزود: براي رسيدن به شهرستان آبدانان بايد از گردنه كبيركوه عبور كرد كه اين فصل بسيار زيبا و ديدني است.

مركز اين شهرستان، شهر آبدانان است و به لحاظ وسعت دومين شهر استان ايلام محسوب مي‌شود. آبدانان داراي دو بخش و چهار دهستان است. اين شهر در دامنه جنوبي كبيركوه و در دره با صفاي رودخانه آبدانان در شمال مقبره امامزاده سيد صلاح الدين محمد(ع) قرار دارد. مراكز ديدني و زيارتگاهي شامل قلعه هزاردر واقع در مركز شهر، پشت قلعه، قلعه هزاراني، بقاياي شهر جوليان، بقعه شيخ پير محمد، بقعه منصور بوالحسن و بقعه عبدالرحيم است. گذر از اين شهرستان وروديي است به شهرستان دهلران .

مركز اين شهرستان شهر دهلران است كه در قديم الايام به آن ده لران مي‌گفتند. دهلران در دامنه جنوب و جنوب غرب ديناركوه قرار دارد. اين شهرستان داراي سه بخش زرين آباد، مركزي و موسيان و 6 دهستان است. منطقه عملياتي 8 سال دفاع مقدس شرهاني در اين شهرستان واقع شده كه مورد توجه كاروان‌هاي راهيان نور قرار گرفته است. بخش موسيان در حد فاصل دهلران و استان خوزستان قرار دارد.

منابع عظيم نفتي

وي ادامه داد: از اين بخش رودخانه‌هاي دويرج و چيغاب «مورموري» عبور مي‌كند. در اين بخش به دليل حاصلخيزي زمين‌هاي كشاورزي، محصولات متنوع جاليزي به دست مي‌آيد. در بخش موسيان چاه‌هاي نفت فراواني حفر شده و داراي منابع عظيم نفتي است. بخش زرين آباد به مركزيت شهرك پهله از زمان‌هاي قديم تاكنون محل سكونت بوده و آثار باستاني فراواني در آن به چشم مي‌خورد. شهرك ميمه يكي از نواحي خوش آب و هوا و پرجمعيت زرين آباد است. اماكن و مراكز گردشگري شهرستان دهلران شامل قلعه شياق، سنگ نوشته ميمه، تپه‌هاي علي كش، تپه‌هاي سبز، تپه موسيان سه، تپه فرح آباد، چشمه‌هاي آبگرم، چشمه‌هاي قير، غار بيشه دراز، غار خفاش، آتشكده ميمه، سنگ نوشته ميمه، آبشار آبتاف، امامزاده سيد اكبر(ع)، امامزاده سيد فخرالدين(ع)، امامزاده سيد ابراهيم(ع) است.

مديرکل ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي استان ايلام گفت: خروج از بخش شرقي شهرستان ورود به استان خوزستان است و اگر بخواهيم سري هم به طرف دروازه عتبات عاليات بزنيم يعني شهرستان مهران و مرز بين المللي آن تا عتبات عاليات فقط 2 ساعت زمان مي‌خواهد و چه ناچيز است اين زمان اندك براي رسيدن به معشوق...وي ادامه داد: اين شهرستان با وسعتي حدود 4164 كيلومتر مربع كه 67/20 درصد مساحت استان را شامل مي‌شود در جنوب غرب ايلام و در ساحل چپ رودخانه معروف كنجانچم واقع شده است. امتداد شمال غرب، غرب و جنوب مهران به مرز عراق منتهي و از طرف شرق به دهلران محدود مي‌شود...وي افزود: اين شهر قبلاً منصور آباد نام داشت و در سال 1309 با تصويب فرهنگستان ايران به مهران تغيير نام يافت.

آثار باستاني اين شهرستان شامل، تپه‌هاي باستاني صالح آباد، قلعه كنجانچم، تپه‌هاي باستاني سرني و كلك، محوطه باستاني كان گنبد، سنگ نبشتة دورة واليان در ناحيه تخت خان و چند اثر ديگر است. امامزاده‌هاي سيدحسن(ع) و علي صالح(ع) نيز در اين شهرستان واقع است.

مديرکل ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي استان ايلام گفت: رودخانه دائمي كنجانچم كه از كوه‌هاي سيوان در جنوب ايلام سرچشمه گرفته و در جهت شمال شرق به جنوب غرب پس از طي 12 كيلومتر از خط مرزي ايران و عراق در نزديكي مهران به رودگاوي مي‌پيوندد نيز در كنار غار زيباي زينگان از جاذبه‌هاي طبيعي بسيار زيباي مهران محسوب مي‌شوند.

شنبه زاده افزود: مرز بين المللي مهران نيز در جنوب شهر واقع شده كه روزانه بيش از 5000 نفر زائر و مسافر در كنار حجم عظيم مبادلات تجاري از آن ورود و خروج مي‌كنند.